„Ти што ќе стоиш на Газибаба
Потомче – чуј:
Одовде и јас Скопје сум го гледал,
а денот беше пролетен, од тие
кога во меко единство се плетат
свежите линии на крововите
и сека топола е – зелен водоскок.“
(Блаже Конески, Скопје)
Што јас правам овде?
Бев кај моите дома и на мое изненадување начекав празен стан, што пак, ми даде шанса да правам една од моите омилени активности во тој стан – прегледување на стари слики. Нормално, повеќето албуми ги знам напамет, вклучително со изразите на лицата и сомнителните аутфити. Но, секогаш знае да се појави некоја фотографија која ми промакнала. Која се појавува да ми каже нешто важно, денес.
Доцна есен е, но топла и жолта, како што знае да е во Скопје. Сите бои на сезоната на фотографијата се усогласени, единствено отсокнува тиркизното небо. Можам да го мириснам денот. Со мајка ми позираме на кејот, а позади нас, под Кале, чисто се гледа куќата на Лазар Личеноски. Се сеќавам дека како дете бев благо опседната со таа куќа и барав да слушам приказни за човекот што живеел таму. Секој пат го гледав мозаикот на балконот со некоја вчудоневиденост, како пред мене да се покажала некоја огромна мистерија, која треба да пораснам за да ја разберам. Гледајќи ја оваа слика, ми се отвара градот на моето сеќавање. Моето имагинарно Скопје од минатото: долги прошетки, анегдоти за знајни и незнајни ликови и нереално силно сонце.
Во меѓувреме, до куќата никна псеудо-барокниот објект „Водовод и канализација“, што доведе до нарушување на самиот терен и до видливо пропаѓање на земјиштето што се гледа и на самите ѕидови на куќата.
Скопје денес го доживувам повеќе како слика на сите нешта во себе (и вон себе) од кои сакам да избегам, отколку прилика за восклици, откривање, препознавање…
Нешто ми шкрипи во пишувањето на овој текст, дури и во размислувањето за Скопје. Ви се случува ли некогаш тоа? Некое чувство на кринџ, помешано со тага и гнев, што ме оперираат од можноста да продолжам да верувам во овој град. Опустошувањето на Скопје го доживувам како силен пораз, личен и колективен, со кој уште не знам како да се соочам. Веројатно не сакам да се соочам, зашто пораз звучи ужасно финално. Звучи како откажување.
А, еве, тука сме. Колку сме, толку сме, токму сме, што би рекла Цвет. Но во обид да останеме токму, го имаме речиси усовршено замижувањето пред болниот факт дека овој град денес се распаѓа, и буквално и фигуративно.
Како инаетлива личност со идеалистички нарав, растена во град кој секоја декада напластува нова рана, секогаш сум наоѓала смисла и шанса во тој распаѓачки декор. Треба да си посебен вид за се препознаваш и инспирираш од град кој тоне од една во друга несреќа. Но издржливоста не е бунар без дно и мене ми се чини како овој град да го лизнува дното. Веројатно прашањето е каде оттука? Дали можеби е доцна? Дали кревам(е) раце?
Јас, сепак, велам not today Satan, not today.
Заглавени во времето?
Не си доволувам да станам дел од хорот „порано беше подобро“, по било прашање, зашто не сум баш сигурна каде може да води носталгијата, ако ни стане единствена споделена емоција, освен кон тотална апатичност и инертност. Уморна сум, но не доволно за да кажам „правете што сакате“ или да се отселам. Можеби сум романтична, а можеби само контрол фрик, но мене просторот каде ми се случува животот ми е важен. Јавниот просторот е важен, зашто таму се одвива нашето споделено искуство. Таму се перформира нашата слобода, но и заробеност. Таму, во градот, се манифестира нашето заедничко постоење. Градот е платформа каде можеме да креираме и артикулираме специфични идентитети, и можеби, поважно, да деартикулираме или реартикулираме општествени норми. Нешто, што не ни се случува кога сме затворени меѓу четири ѕида, во некоја клаустрофобична, ситна приватност.
Но, да се вратам неколку чекори наназад.
Излажав кога ладно се отарасив од носталгијата. Во суштина, сум носталгична личност и таа желба за гледање наназад е можеби причината зашто ги пишувам овие редови. Верувам дека има зошто понекогаш гледаме кон минатото во потрага по одговори, инцпирација и сила (?) за иднината. Колку подалеку во минатото одиме, толку подобро! Зарем некој свесно би се откажал од светата ризница на инпирација и сонување – своето детство? Секако дека не, и нема зошто. Но веројатно, важна е нужната дистанца кон тоа мета-минато. Сознание и тивко прифаќање дека нештата не би биле баш така како што ние се сеќаваме. Со тоа оградување, мислам дека преиспитувањето на минатото може апсолутно да ни биде од полза. Кога зборуваме за Скопје, многу нешта и беа подобри порано. Еве, на прва, имаше многу повеќе дрвја. Но тоа не значи дека утре не може повторно да има многу дрвја.
Тешко ми е да се помирам со мислата дека сме дојдени до точка од која нема враќање, кога живеам во град кој бил дигнат од руини. Растена сум со приказните за изградбата на Скопје во 60тите и 70тите, пред сè приказните на дедо ми Трајко Димитров, кој како архитект земал активен дел од ре-изградбата. Неговите анегдоти кои ги раскажуваше одново и одново беа полни со возбудливи детали од загушливи канцеларии, смешни ликови и его-трипови, авантури и патувања за собирање на референци за градот во изградба, духот на колективниот напор и силната верба во иднината. Во тие негови анегдоти градот секогаш беше жив, непостојан, недовршен. Во неговиот раскажувачки тон ретко се среќаваше чезнеење кон тоа што прошло, туку потреба за детално бележење и сеќавање, секогаш впрегнати кон она што може да се направи сега и овде, кон она што како резултат допрва доаѓа, кон она што може да биде… Парафразирајќи го Дерида, можно е да се каже дека „градот не постои“. Како и демократијата градот е фантом, „нешто што доаѓа“(a venire), „нешто што постанува“.
Скопје, ти ќе бидеш
Има причина зошто толку многу луѓе не можат „да го пуштат“ своето имагинарно Скопје од минатото и тоа не може да им се земе за зло. Веројатно е сè потешко да се замисли имагинарното Скопје од иднината. Нашата патолошка опсесија со некој град од минатото е нормален одговор на сите тектонски промени, лошото управување и секојдневните микро-агресии со кои постојано се судираме.
Имагинарното Скопје од моето минато беше суров град кој од време на време ми ги нудеше своите сенки за одмор и одишка. Тие сенки беа свети. Во тие сенки добивав дозвола и простор да бидам нежна и да мечтаам. Едвај да чекам да биде мај и да скитам без никаква цел и дестинација и едноставно чувствувам дека (што би рекол Тони Зен) „Скопје е мој град и јас сум негов(а)“.
Дали е наивно и срамно да продолжам да верувам во нашите капацитети и одговорност кон сè она што ни е заедничко?
Денес, никој не наоѓа за згодно да го опее овој град. Денес, повеќето денови се чувствувам како да чекорам низ пустина во недоглед и повеќето денови сум уморна да бидам сама своја сенка. Одам по улиците на градот и пред мене се отвора пост-апокалиптична сценографија, непријатна и небезбедна, во секоја смисла на зборот. Пожарот под мостот „Беласица“ и користењето на бетонските плочи со цртежи од Партизанска како барикади за возила, беше ситуацијата која ме потбуцна да го напишам овој хаотичен текст. Пишувам за градот по којзнае колку време, зашто јасно е, секое повлекување од идејата за град кој е жив, шаренолик, безбеден, современ, отворен – град кој дише, е сè повеќе град на градежна мафија, неукост и алчност.
Наспроти тоа, сме сите ние – луѓе кои во оваа пустина прават сенки, градат оази, возбудливи, проникливи и утописки гратчиња, кои сакам да ги гледам и следам како растат, растат и растат. Веројатно во нивно име, сум сè уште тука. А една таков утопски простор е Скопскиот фестивал на гордоста, фестивал на квир уметност, култура и теорија, кој ќе започне на 1 јуни. Повелете, заедно да го градиме нашиот град.
