Студентските протести во Србија во последната година покажаа дека младинскиот бунт одамна не се сведува само на мензи, домови и стипендии. Тие прераснаа во пошироко општествено движење кое го проблематизира начинот на владеење, одговорноста на институциите и безбедноста на граѓаните. Симболичен и трагичен момент кој ја радикализираше студентската енергија беше уривањето на надстрешница во Нови Сад, настан што стана катализатор за нов бран студентска мобилизација.
Надстрешницата во Нови Сад како пресвртница
Падот на настрешницата во Нови Сад, во кој што загинаа и беа повредени граѓани, во јавноста отвори сериозни прашања за корупција, лошо изведени јавни работи и институционална негрижа. За студентите, особено оние од Универзитетот во Нови Сад, овој настан не беше изолиран инцидент, туку доказ за системска криза. Протестите што следеа првично беа комеморативни, но брзо се трансформираа во политички артикулирани собири со јасни пораки: одговорност, транспарентност и правда.
Историја и континуитет на студентскиот отпор
Српските студенти имаат долга традиција на протестно организирање од 1968 година, преку масовните демонстрации во 1990-тите против режимот на Слободан Милошевиќ, до поновите протести против комерцијализацијата на образованието и ерозијата на автономијата на универзитетот. Она што ги разликува актуелните студентски протести е нивната децентрализирана структура, отфрлањето на класичните хиерархии и враќањето на пленумите како главен облик на одлучување. Наместо јасни лидери, протестното движење функционира преку хоризонтална мрежа на факултети и универзитети, што му дава и флексибилност и отпорност на притисоци.
Во последната година, ваквиот модел резултираше со серија масовни и географски распространети студентски протести, кои во повеќе наврати излегоа надвор од тесно академските теми и се вградија во поширокиот граѓански отпор. Најзначајните меѓу нив може да се издвојат таксативно:
Белград – масовен студентски марш по трагичните настани во Нови Сад
Протестниот марш што започна од платото пред Филозофскиот факултет и заврши пред зградата на Владата на Србија собра меѓу 30.000 и 40.000 учесници. Студентите беа главни организатори и редари, а протестот беше еден од најмасовните студентски собири во последната деценија.
Нови Сад – протести по падот на надстрешницата
Неколку последователни протести и маршеви низ центарот на градот, организирани од студенти на Универзитетот во Нови Сад, собраа од 10.000 до 20.000 луѓе. Овие собири се сметаат за клучен момент во радикализацијата на студентското движење.
Белград – студентски блокади и протест пред Народното собрание
За време на координираните блокади на повеќе факултети, студентите организираа централен протест пред Собранието, со присуство од околу 20.000 учесници, меѓу кои доминираше студентската популација од државните универзитети.
Ниш – регионален студентски протест
Студентскиот марш од Универзитетскиот плоштад до центарот на градот собра меѓу 4.000 и 7.000 луѓе, што го направи еден од најголемите студентски протести во јужна Србија во последните години.
Крагуевац – протест за автономија на универзитетот и безбедност
Протестите организирани од студентите на Универзитетот во Крагуевац собраа околу 3.000 учесници, со силен акцент на говори и пленумски заклучоци.
Синхронизирани студентски акции во повеќе градови
Во ист ден, студентите во Белград, Нови Сад, Суботица, Чачак и Зрењанин организираа паралелни протести и собири, со вкупно над 15.000 учесници на национално ниво, што беше прв ваков пример на широка меѓууниверзитетска координација.
Овие протести покажаа дека актуелното студентско движење не е ниту спонтано, ниту краткотрајно. Напротив, станува збор за структурирана и истрајна форма на отпор, која се надоврзува на историската традиција на студентски бунт, но ја прилагодува на современиот политички и општествен контекст. Преку пленумите, блокадите и масовните маршеви, студентите повторно се позиционираа како важен коректив на власта и како група што ја артикулира пошироката криза на институционалната доверба во Србија.
Барањата упатени до Вучиќ и владата
Студентските пленуми јасно ги формулираа своите барања до претседателот Александар Вучиќ и Владата на Србија. Меѓу клучните се:
– целосна и независна истрага за падот на надстрешницата во Нови Сад и кривична одговорност за виновниците;
– објавување на целокупната документација поврзана со јавните набавки и градежните работи;
– деполитизација на институциите и универзитетите;
– прекин на притисоците врз активисти и студенти;
– зголемување на буџетските средства за високо образование и студентски стандард.
Иако дел од барањата директно се однесуваат на безбедноста и владеењето на правото, тие јасно го надминуваат класичниот студентски дискурс и ја позиционираат младината како политички субјект.
Во изминатата година, студентите беа меѓу главните организатори и учесници на неколку масовни протести. Најголемите собири во Белград, на кои присуствуваа десетици илјади луѓе, имаа силно студентско присуство и логистика. Протестните маршеви од универзитетските кампуси до централните градски плоштади станаа препознатлив визуелен симбол на отпорот.
Студентскиот стандард во Србија
И покрај политичката димензија на протестите, прашањето за студентскиот стандард останува клучно. Србија има едни од најниските студентски стипендии и кредити во регионот. Цените во студентските домови се релативно ниски, но капацитетите се ограничени, а условите често лоши. Во споредба со Хрватска и Словенија, српските студенти добиваат помала финансиска поддршка и имаат помал пристап до дополнителни социјални услуги.
Студентите бараат зголемување на стипендиите и кредитите, проширување и реновирање на домовите, подобри услови во мензите и поголема поддршка за студентите од социјално ранливи категории. Но, клучната порака е дека без функционални институции и владеење на правото, ниеден студентски стандард не може да биде одржлив.
Случајот Србија покажува дека студентските протести денес се повеќе од борба за подобри услови за студирање. Тие се огледало на поширокото незадоволство во општеството и сигнал дека младите одбиваат да прифатат нормализирана небезбедност и неправда. Од надстрешницата во Нови Сад до блокираните факултети, студентите испраќаат порака дека нивната иднина не може да се гради врз компромиси со системските пропусти.
