Иако шахот е игра што бара исклучиво ментални способности, а не физичка сила, во него сепак постојат одвоени лиги и титули за жени. Ова прашање често предизвикува дебати, бидејќи научно не постојат цврсти докази дека когнитивните способности на мажите и жените се значително различни.
Два главни причини за одделни лиги
Првата причина е историска: шахот традиционално бил „машка игра“, а жените почнале масовно да се вклучуваат дури во поново време. Затоа, базата на машки играчи е многу поголема, што статистички зголемува шансите за појава на врвни таленти.
Втората причина е психолошка и општествена – потребно е жените да се поттикнат да се натпреваруваат во шах. Без поддршка и простор за видлив успех, многу жени би биле обесхрабрени да останат во спортот.
Што вели науката за разликите?
Истражувањата покажуваат дека просечниот IQ кај мажите и жените е речиси идентичен. Жените во просек имаат мала предност во јазични способности, а мажите во просторно-визуелна ориентација. Според професорот Денис Братко од Филозофскиот факултет во Загреб, генералниот интелектуален фактор (G-фактор) не покажува значајни полови разлики.
Некои студии укажуваат дека мажите имаат поголема варијабилност, односно повеќе екстремни вредности на двете страни – и повисоки и пониски IQ резултати – но тоа сè уште не е потврдено.
Талент или тренинг?
Повеќето современи истражувања се согласуваат дека интелигенцијата и когнитивните способности се приближно 50 % генетски, а 50 % резултат на околината – воспитување, образование, мотивација и услови за тренинг.
Познатиот експеримент на унгарски педагог Ласло Полгар го потврдува тоа. Тој ги учел своите три ќерки — Сузан, Софија и Јудит Полгар — шах од најрана возраст. Резултатот?
Јудит Полгар стана најмлад велемајстор во историјата на шахот во 1991 година, на само 15 години, соборувајќи го рекордот на Боби Фишер.
Јудит одбиваше да игра во женската лига, тврдејќи дека „не постои машки и женски шах, туку само добар и лош шах“.
Шахот како традиционално машка игра
Денес, жените сочинуваат само околу 11 % од активните членови на ФИДЕ, а во некои земји и помалку од 5 %. Статистички, тоа значи дека во поголем машки базен има повеќе шанси да се појават врвни играчи.
Една студија дури покажа дека 96 % од разликата меѓу машките и женските резултати во шахот се објаснува со чиста статистика – големината на примерокот.
Целта на женските лиги
Женските лиги не постојат за да ограничат, туку за да охрабрат учество, самодоверба и натпреварувачки дух. Тие се преминска фаза кон целосна интеграција, кога бројот на жени во шахот ќе биде доволен за вистинска рамноправност.
Истовремено, женските титули им овозможуваат на младите шахистки видливост, мотивација и пристап до професионални турнири, што би било многу потешко во доминантно машка конкуренција.
Истражувањата покажуваат дека жените во шахот често се соочуваат со предрасуди и потценување, вклучувајќи пониски очекувања од родители и тренери. Овие фактори водат кон тоа многу од нив да се откажат рано, дури и кога имаат потенцијал.
Женските лиги денес служат како мост кон вистинска рамноправност во шахот. Со еднаков пристап до образование, тренинг и поддршка, ништо не спречува жените да се натпреваруваат на исто ниво со мажите.
Како што покажа примерот на Јудит Полгар — генијалците не се раѓаат, туку се создаваат.
