Како што конфликтот меѓу Израел и Иран се интензивира, воздушните напади врз иранските нуклеарни објекти би можеле да имаат сериозни здравствени последици за регионот.
Засега, мониторинг-групи не документирале вакви последици. Во понеделникот, Меѓународната агенција за атомска енергија (МААЕ), надзорното тело на Обединетите нации за нуклеарни активности, изјави дека нема докази за истекување на радијација по израелските напади кои започнаа во петокот и досега усмртија стотици лица во Иран.
Но, тоа може брзо да се промени ако нападите продолжат.
Тедрос Аданом Гебрејесус, генерален директор на Светската здравствена организација (СЗО), во вторникот изјави дека е загрижен за „таргетирањето на нуклеарни објекти, што може да има непосредни и долгорочни ефекти врз животната средина и здравјето на луѓето во Иран и пошироко во регионот“.
Не секој напад врз нуклеарен објект претставува ист ризик. Израелски воен претставник изјави дека нивните сили имаат планови за минимизирање на ризикот од нуклеарна катастрофа и цивилни последици.
Нивото на ризик зависи од целта
„Постојат степени на ризик“, вели Сајмон Бенет, директор на Одделот за цивилна безбедност и сигурност на Универзитетот во Лестер (Велика Британија), кој има објавено книга за воени ризици поврзани со нуклеарни капацитети.
Најопасно би било успешен напад врз активен нуклеарен реактор – што би предизвикало ослободување на радиоактивни честички кои можат да загрозат живот на стотици километри далеку.
Но, единствената иранска нуклеарна електрана за комерцијална употреба – централата Бушер – досега не е таргетирана ниту погодена, потврди МААЕ.
Досегашни напади
Израел нападна три клучни локации: Натанз, Исфахан и Фордо.
Овие локации користат центрифуги за збогатување на ураниум, кој служи како гориво за цивилни реактори – но и за развој на нуклеарно оружје, што Европската унија изречно го осудува.
Израелските напади целосно ја уништија надземната постројка во Натанз (повеќе од 160 километри од Техеран), а тешко беа оштетени и подземните делови каде се наоѓаат центрифугите.
Според директорот на МААЕ, Рафаел Маријано Гроси, во објектот Натанз има и „радиолошка и хемиска контаминација“.
Тој додаде дека можно е изотопи на ураниум да се прошириле во внатрешноста на објектот, предизвикувајќи опасност доколку ураниумот се вдиши или голтне – што може да води до рак или оштетувања на бубрезите, белите дробови и коските.
„Оваа опасност може ефикасно да се контролира со соодветна заштита, како што се респираторни маски во објектите“, додаде Гроси.
Нивоата на радијација во околината на објектот, пак, „остануваат непроменети и во нормални граници – што укажува дека нема надворешно радиолошко влијание врз населението или животната средина“, рече тој.
Напад врз Исфахан и потенцијална закана од напад на Фордо
МААЕ потврди дека Израел во петокот го нападнал и нуклеарниот истражувачки центар во Исфахан, оштетувајќи четири згради, вклучувајќи и фабрика за претворање на ураниум. Но, не е забележано зголемено ниво на радијација таму.
Израел, според аналитичари, размислува за напад и врз тајната постројка за збогатување гориво во Фордо – место за кое се верува дека Иран развива капацитети за нуклеарно оружје. Локацијата, сместена длабоко во планините на северен Иран, беше откриена дури во 2009 година.
Поранешниот американски претседател Доналд Трамп, според извештаи, разгледува можност за користење „бомба за пробивање бункери“ за да го уништи тешко утврдениот објект.
Поради длабоката положба на Фордо, Сајмон Бенет вели дека „веројатноста за значајна контаминација на околината е ниска, ако не и нула“. Но, со текот на времето, радиоактивни изотопи може да се пробијат во подземните води.
Затоа, според Бенет, ќе биде критично Иран да ѝ дозволи на МААЕ пристап за управување со потенцијални истекувања – слично како што агенцијата дејствува во Чернобил, каде помага со деконтаминација и управување со радиоактивен отпад.
Сè уште не е јасно дали Иран ќе го дозволи тоа. Една недела по почетокот на конфликтот, ситуацијата продолжува да ескалира.
„Во моментов, со оглед на маглата на војната… сè е претпоставка“, рече Бенет.
