Како што се продлабочува конфликтот меѓу Израел и Иран, загриженоста за можна нуклеарна контаминација расте – иако здравствените последици во моментов се минимални, ситуацијата може брзо да се влоши доколку нападите продолжат.
Засега нема истекување на радијација
Меѓународната агенција за атомска енергија (IAEA), нуклеарниот надзорник на Обединетите нации, соопшти дека не е регистрирано истекување на радијација по серијата израелски воздушни напади кои започнаа во петокот. Нападите предизвикаа стотици жртви во Иран, но засега не се евидентирани штетни ефекти врз околината.
Сепак, генералниот директор на Светската здравствена организација (СЗО), Тедрос Аданом Гебрејесус, изрази длабока загриженост за „целната употреба на воена сила врз нуклеарни локации, која би можела да има и итни и долгорочни последици врз здравјето на населението во Иран и поширокиот регион“.
Различни нивоа на ризик
„Не сите напади врз нуклеарни постројки носат ист степен на опасност,“ вели Сајмон Бенет од Универзитетот во Лестер, специјалист за ризици од воени напади врз чувствителна инфраструктура.
Напад врз активен нуклеарен реактор би бил најопасен – радиоактивните материи можат да се рашират стотици километри и да предизвикаат сериозни здравствени последици. Но иранската нуклеарна централа во Бушер, единствена со комерцијален реактор, не е цел на нападите.
Што е досега нападнато?
Израел ги гаѓаше трите клучни постројки:
Натанц – уништена е надземната зграда, сериозно оштетени се и подземните постројки со центрифуги. Исфахан – оштетени се четири објекти, меѓу кои и фабрика за конверзија на ураниум. Фордо – засега не е потврден напад, но локацијата е потенцијална цел.
Според директорот на IAEA, Рафаел Гроси, во Натанц е забележана „радиолошка и хемиска контаминација“ – особено со ураниумски изотопи. Иако тие емитуваат главно алфа-зрачење, кое не минува преку кожата, вдишувањето или внесот преку храна може да доведе до оштетувања на бубрезите, белите дробови и коските, како и зголемен ризик од рак.
Гроси посочува дека надворешното ниво на радијација останува нормално, што значи дека засега нема надворешен ризик за населението.
Можно зголемување на ризиците
Израел разгледува напад и врз Фордо, локација длабоко вградена во планина, за која се верува дека е клучна за потенцијален развој на иранско нуклеарно оружје.
Ако биде нападната, веројатноста за итно ширење на радиоактивни материи би била мала, поради длабочината на постројката. Но експертите предупредуваат дека со тек на време може да се појави контаминација на подземните води, ако радиоактивните изотопи почнат да се филтрираат.
Критична улога на IAEA
За да се спречат долгорочни здравствени и еколошки штети, експертите бараат Иран да соработува со IAEA – како што тоа го прави Украина во Чернобил – за санација, мониторинг и управување со радиоактивен отпад.
Но сè уште не е јасно дали Иран ќе ја прифати таквата помош, особено бидејќи конфликтот и натаму ескалира. Како што заклучува Бенет:
„Во ваква ситуација на воена магла, сè е претпоставка – но токму затоа треба да се реагира брзо и претпазливо.“
