Украина би можела да се соочи со финансиски колапс уште во првите недели од 2026 година, предупредуваат високи европски претставници, кои интензивно работат на алтернативен план за финансирање на Киев. Причината е неизвесноста околу најавениот механизам за користење на замрзнатиот руски имот – иницијатива што требаше да стане главен столб на европската поддршка за Украина, но која и понатаму е блокирана од Белгија.
На последниот самит на Европската унија лидерите се надеваа дека ќе постигнат договор за трансформирање на замрзнатите руски средства, што изнесуваат околу 140 милијарди евра, во „репарациски зајам“ за Украина. Таквиот инструмент би ѝ овозможил на земјата сигурно финансирање во период кога трошоците за одбрана и јавните услуги драматично растат, а приходите опаѓаат.
Но, планот налета на силен отпор од страна на белгискиот премиер Барт де Вевер, чија земја е дом на најголемиот дел од средствата преку клириншката куќа Euroclear. Белгија стравува од правни последици, меѓународни арбитражи и можни мерки на одмазда од Москва.
Во меѓувреме, состојбата во Украина станува критична. Владата во Киев предупредува дека без нови финансиски вливања државниот буџет би можел да стане неизводлив уште во првите месеци од следната година. „Ако ние не се движиме брзо, други ќе го направат тоа наместо нас“, предупреди еден висок европски функционер, алудирајќи дека недостигот на европска одлучност може да ја отвори вратата за други глобални актери, како Кина или САД под ново раководство.
Паралелно со ова, расте влијанието на новата мировна иницијатива на Доналд Трамп. Според европски дипломати, САД засега ја поттикнуваат идејата за користење на руската замрзната имотнина за украинската обнова, со услов Москва да нема право на повраток на средствата доколку не плати воена репарација – сценарио кое речиси никој не го смета за веројатно.
Но, постојат и други пречки. И покрај продолжените разговори меѓу Европската комисија и Белгија, Де Вевер и понатаму ги нагласува „екстремно високите правни ризици“, и предупредува дека секоја погрешна одлука може да доведе до меѓународни тужби кои би биле потешки од самото финансирање на Украина.
Затоа Брисел почна да работи на привремено решение наречено „план Б“. Според четири независни дипломатски извори, најизгледната опција е воведување т.н. премосен зајам – привремено задолжување на ЕУ со цел да и овозможи на Украина ликвидност во првите месеци од 2026 година. На тој начин, земјите-членки би добиле дополнително време да го финализираат комплетниот репарациски механизам кој треба да биде прифатлив за Белгија и правно оддржлив.
Според дел од дипломатите, Украина би можела да биде обврзана да го врати премосниот заем откако ќе ги добие средствата од долгорочниот фонд. Некои земји предлагаат комбинација на двата механизми – дел преку руската имотнина, дел преку заедничко европско задолжување.
Во играта со времето улогата ја игра и Унгарија, која традиционално блокира мерки за финансирање на Украина. За да помине нов заем преку инструменти на ЕУ, неопходна е едногласност од сите 27 земји–членки. Затоа европските дипломати разгледуваат формула со која заемот би бил претставен како „поддршка за обнова“, а не како финансирање на украинската војска – формула која би била похрана за Будапешта.
Претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, веќе најави дека Комисијата подготвува правен текст за долгорочниот заем, но не наведе рок. Таа истакна: „Не гледам сценарио во кое европските даночни обврзници сами ќе ја покриваат цената“. Токму оваа изјава ја поддржува логиката на Брисел дека руските средства мора да останат основа на идниот механизам.
Францускиот претседател Емануел Макрон изјави дека „во наредните денови“ ќе биде финализирано решение кое ќе обезбеди финансиска стабилност за Украина и ќе испрати јасна порака за европското единство.
Но, аналитичарите предупредуваат дека времето истекува. Секое одложување носи ризик Киев да не може да ги сервисира основните буџетски обврски – од исплата на плати, пензии и здравствени услуги, до финансирање на одбраната. Со зголемената неизвесност околу западната помош и блокадите во Конгресот на САД, европската поддршка станува клучниот елемент за економската и политичката стабилност на Украина.
Додека европските лидери се подготвуваат за самитот на 18 декември, притисокот расте. Од исходот ќе зависи дали ЕУ ќе покаже координација и политичка зрелост, или ќе дозволи Украина да се соочи со финансиски амбис токму во моментот кога се отвораат нови мировни иницијативи.
