Децата се меѓу најранливите групи кога е во прашање загадувањето на воздухот. Според извештајот на УНИЦЕФ „Breathless beginnings: policies to protect children from air pollution in Europe and Central Asia“, во Северна Македонија приближно 1 на секои 9 доенчиња (11,6 %) смртни случаи кај деца под една година се поврзани со загадување на воздухот. Ова е резултат од честите изложености на честички како PM2.5 и PM10, кои го надминуваат безбедниот праг утворен од Светската здравствена организација, особено во поголемите градови.
Децата се особено чувствителни затоа што нивните бели дробови, имунолошки систем и мозок се во развој. Загадениот воздух може да предизвика: респираторни инфекции (најчесто пневмонија), кашлица, отежнато дишење, зголемен ризик од астма, алергии и хронични болести на дишните патишта, оштетување на развојот на мозокот, а влијание врз когнитивните функции и ученичките способности. Негативни последици се чувствуваат веќе од утробата на мајката – изложеност пред раѓање може да влијае врз тежината на новороденчето, развојот на органите, и подоцнежниот имунитет.
Депонии, пожари и здравствени ризици
Во последните денови, депониите Дрисла и Вардариште, кои се на периферијата на Скопје, повторно се загрижувачка точка за загадување на воздухот. Додека пожарите траат, чадот и токсичните материи се шират низ градот и околните населби.
Главните проблеми се: Чад и ПМ честички кои лесно се дишат, влегуваат длабоко во белите дробови и понатаму влијаат на здравјето, особено кај деца. Изгорени материјали (како пластика, изолација, метал) емитуваат штетни гасови и токсини, кои можат да предизвикаат краткорочни и долгорочни ефекти – кашлица, иритација на очи и дишни патишта, и понатаму хронични воспалителни процеси. Зголемена изложеност кај деца кои живеат блиску до депониите, но и за оние кои се надвор или користат надворешни простори за игра и учење, особено кога ветер носи чад и смог.
Според извештајот од BTA, при пожарот во Дрисла и Вардариште се подигнаа и прашања за тоа колку токсини веќе се наоѓаат под земјата, и дали загадувањето од депониите се пренесува преку подземни води или преку воздух.
Што треба да се направи и каква е улогата на властите и заедницата
За да се заштитат децата, потребни се брзи и конкретни мерки:
Прекинување на пожарите и професионално гаснење – депониите да се покријат со земја, да се користат средство за згаснување, да се избегнуваат нелегални отпадоци што лесно се палаат.
Интензивно мониторирање на квалитетот на воздухот, особено во населбите што се најблиску до Дрисла и Вардариште – достапни податоци, алармни системи, мерења на PM2.5 и PM10.
Заштита на децата – училишта и градинки да бидат опремени со воздухочистачи, да се ограничи надворешната активност во периоди на висок индекс на загадување; мајки и бремени жени да добијат информации и алтернатива.
Реални стратегии за управување со отпадот, легализирање на отпадните депонии, филтри, регулација на отпадот кој се носи и чува, казни за нелегални активности.
Институционална транспарентност и елиминација на корупција во дозволите, инспекциите и поддршката на санитарна инфраструктура која може да ги спречи ваквите пожари.
Загадувањето е веќе не само статистика – тоа е непосредна закана за здравјето на нашите најмлади. Податоците на УНИЦЕФ покажуваат дека секое девето новороденче умира поради воздухот што го дише. Пожарите во Дрисла и Вардариште се аларм за тоа дека ако не се преземат мерки, децата ќе продолжат да трпат краткорочни симптоми, но и долгорочни последици што го ограничуваат нивниот потенцијал.
Само со сериозен ангажман на државата, поддршка од општините, граѓаните и невладините организации, може да се направи животната средина побезбедна за децата – да дишат воздух што не ги повредува, да растат здрави и да имаат можност за учење, играње и здрава иднина.
