Подземниот аеродром Жељава, со кодно име Објект 505, на границата на Хрватска и Босна и Херцеговина, недалеку од Плитвичките езера од една и Бихаќка од друга страна, продолжува да го буди интересот на авантуристите. Воениот гигант со тунели долги 3.500 метри, широки 20 метри и високи 8 метри е најголемиот подземен аеродром на Балканот.Изградбата започна во 1955 година, а во 1968 година креацијата на Драгослав Соботка беше подготвена за Југославија.
За најскапиот југословенски проект беа издвоени милијарди долари за да може во него да се сместат дури 120 авиони со екипаж и целосен арсенал оружје, како и огромни залихи на гориво, храна, лекови и се што е потребно во случај на катастрофа. Со сопствени извори на струја и вода, армијата би можела да опстане еден месец во изолација од надворешниот свет. Воената тврдина била дизајнирана да издржи атомска бомба. На почетокот на војната во соседна Босна и Херцеговина, ЈНА одлучи да го уништи подземниот комплекс и во 1992 година постави 56 тони експлозив. Бихаќ се затресе, а громот од длабочините на Пљешивице најави катаклизмична сцена од пламени јазици и чад на хоризонтот.
Зошто е изградена?
Југославија имаше големо искуство во изградба на воени објекти, а Жељава беше само еден од околу четириесет стратешки проекти од тој тип. Целта беше да се создаде база која би можела да служи со децении без поголеми модификации. Локацијата на аеродромот беше стратешки идеална – планината обезбедуваше заштита, а географската положба овозможуваше брзи и ненаметливи операции на воените авиони.
Чинеше пет милијарди долари. Изградбата на Жељава значеше и преселба на локалното население – селото Баљевац беше целосно евакуирано, а селските гробишта сега се наоѓаат меѓу двата влеза во подземниот комплекс. Внатрешноста на аеродромот беше стратешки лоцирана за да се обезбеди максимална заштита и прикривање. Причината за изградба на ваков аеродром била потребата од безбедна воена база во случај на напад. Имено, воениот врв на Југославија оценил дека воздушните бази во Сомбор и Батајница ќе бидат премногу изложени на можни напади, поради што е иницирана реализацијата на овој грандиозен проект. Објектот е изграден по шведски модели на подземни воени бази, а Плешевица е избрана поради неговиот геолошки состав, кој ја обезбедувал безбедноста и стабилноста на структурата.
Направено на границата на Хрватска и Босна и Херцеговина, недалеку од Плитвичките езера од едната и Бихаќката од другата страна
Трагичен крај
По војната, областа на аеродромот остана минирана и напуштена. Со години делови од инфраструктурата се уништуваат и демонтираат во потрага по секундарни суровини. Имаше предлог просторот да се пренамени во центар за азиланти, но тоа беше напуштено. Исто така, беше разгледана опцијата за повторно користење на пистата за цивилни цели, но беше одлучено за таа цел да се користи аеродромот Голубиќ кај Бихаќ. Жељава денес е само руина посетена од авантуристи и љубители на воената историја, а целиот комплекс останува потсетник на ерата кога инвестициите во војската беа приоритет на поранешната држава.
Интересот за Жељава продолжува со несмалено темпо
Интересот за Жељава е несмалено – љубопитноста ја поттикнуваат опасните тунели кои се во опасност од уривање, полни со токсични и радиоактивни соединенија. Пред неколку години, „Хјустон, имаме проблем“ на словенечката режисерка Жига Вирц ги вжешти мистериите околу Жељава и една од најголемите теории на заговор од Студената војна и Југославија. Документарецот ја обработува темата како Тито ја продал југословенската вселенска програма на Американците и дека тие ја развиле во најголема тајност во подземјето на аеродромот – за да го испратат првиот човек на Месечината. Според оваа теорија, Жељава би била најголемиот скриен вселенски центар во Европа. НАСА жестоко ја демантираше приказната и нагласи колку е апсурдно да се верува дека тогашниот претседател Џон Ф. Кенеди купил нешто од Југославија, а камоли вселенска програма. И покрај опасноста од мини, отровен гас и полиција, Жељава привлекува авантуристи кои возат по шините и влегуваат во тунелите. Дали има надеж да стане комплекс за концерти или други настани, ќе дознаеме во иднина.
