Од почетокот на јули, серија пожари почнаа да горат низ целата држава. Според официјалните информации, најмногу штета нанесе пожарот што започна на Готен – повеќедневна битка со огнот која мобилизираше домашни и меѓународни сили, најмодерна механизација, дронови и специјализирана помош од ЕУ. „Пожарот на Готен беше сложен, аеронападите со полнење 3,4 тони вода и поддршката од словенечки и чешки специјалци беа пресудни за да се стави под контрола. Најчувствително беше при заштита на населението и селата во подножјето на планината, како Јаргулица и селата во беровско“.
Најновите податоци покажуваат дека во 2025 година сè уште не се достигна шокантната бројка од 2024, кога беа опожарени над 95.000 хектари (3,6% од територијата), но трендот и понатаму е алармантен. Заклучно со почетокот на август, според процените на Кризниот штаб и извештаите од Министерството за животна средина, оваа година се регистрирани на дневно ниво ист број на пожари како оние од 2024 со таа разлика што сега обемот на површина е многу помал. Од пожарите годинава една третина се на територијата на Источна Македонија, а бројот на зафатена шума изнесува неколку илјади хектари, особено букови и храстови комплекси, меѓутоа официјални податоци за изгорена површина се уште не се објавени.
Како се пресметува изгорената површина?
Процесот е сложен и не ја подразбира едноставната географска линија која ја зафатил пожарот. Често околу видливиот „круг“ на пожарот, постојат т.н. зелени оази, области каде штетата е минимална или оддели каде се опожарени само лисјата и ниската вегетација. Вкупната штета може да се определи само по детална теренска и сателитска анализа, вклучително и проценка на дрвната маса која всушност е уништена. Официјално, штетите се пресметуваат врз основа на изгубениот прираст на дрвната маса за наредните 15 и повеќе години, а според податоците нанесената штета само од шумските пожари надминува неколку милијарди денари годишно.
Постојат разлики во бројките за изгорена шума што ги објавуваат Европскиот информациски систем за шумски пожари (EФИС) и македонското ЈП „Национални шуми“ за 2024 година. ЕФИС и повеќе медиуми повикувајќи се на нивните податоци, пресметуваат дека изгорената површина е околу 95.000 до 95.214 хектари, што претставува алармантен рекорд – речиси колку целата површина што изгорела во претходните десет години заедно. Од друга страна, според податоците што ги добиввме преку изјава на Кире Михаилов (ЈП „Национални шуми“) се говори за значително помала бројка – околу 61.000 хектари за 2024 година.
Овој јаз главно доаѓа поради различните методологии на броење – ЕФИС ги користи сателитските снимки и брои вкупна изгорена површина (вклучително и пасишта, ниска вегетација и други нехомогени категории), додека податоците на ЈП „Национални шуми“ често се однесуваат само на државните и стопанските шумски комплекси, според нивниот интерен систем на пријава и проценка на штета, како и фактот што тие пријавиле дека само во еден месец во лето 2024, во официјалната статистика заведена се 71.000 кубни метри дрвна маса, но не и површина во хектари, што прави конфузија кај јавноста.
Која година беше најпогубна и со најголеми штети?
Во однос на тврдењето дека 2024 година не е „најлошата година“, односно не се работи за најкатастрофална година иако има најголема изгорена површина, тоа се темели на квалитетот на изгорената шума. Според Кире Михаилов од ЈП „Национални шуми“, најпогубна година за македонските шуми е 2022 година, бидејќи тогаш биле зафатени најквалитетните шумски масиви. Во 2022, иако бројките за изгорена површина биле пониски (723 ха во првите осум месеци), загубата е проценета како поштетна и поскапа поради погодените квалитетни шуми од дрвна маса.
Сумирано:
• ЕФИС (европски податок): 95.000-95.214 хектари изгорена површина 2024.
• ЈП „Национални шуми“ (Кире Михаилов): ~61.000 хектари, потенцирајќи поинаков систем на мерење.
• 2024 година е најлоша по вкупна површина, но 2022 се смета за најпогубна година поради уништување на најквалитетни шумски комплекси, според надлежните од ЈП „Национални шуми“
Кои се причините?
Присутноста на човечкиот фактор е доминантна тема секоја година. Над 90% од пожарите се директна или индиректна последица на човечко дејствување – невнимание, нестручно чистење на отпадоци, па дури и свесно палење од пиромани. Само оваа година веќе се процесирани повеќе од 20 кривични пријави за намерно подметнување. Проблемот, меѓутоа, останува што во претходни 20 години има само една пресуда со ефективна затворска казна. „Пироманството е рамно на тероризам, казнената политика мора да е драстично поостра и ефективна“, предупредува Кире Михаилов од ЈП „Национални шуми“.
Системските слабости дополнително се потенцираат од намалувањето на сточарството на планините, што води кон наталожување на висока трева и отпад – потенцијално гориво за ширење на пламениот фронт. Во минатото, сточарите од планините биле првата линија на одбрана преку рано предупредување и физичко сопирање на пожарот во зародиш. Денес, тие инфраструктурни предности се изгубени, па реакцијата се базира на прецизни симулации, дронски опсервации и масовна мобилизација на противпожарни тимови.
Најкатастрофалниот пожар за 2025 година без сомнение беше оној на Готен, кој траеше над 10 дена. На теренот беа ангажирани десетици возила, повеќе од 120 пожарникари и специјални армиски единици. Два хеликоптера на МВР и чешкиот Блек Хок неуморно работeа над планинските венци, а во критичните денови се формираше жива одбрана од доброволци и месно население за заштита на селата и имотите. Како резултат, беа превенирани директни човечки жртви, направени четири евакуации, а минимизирани беа материјалните штети на селата долу од Берово и Радовиш. До почетокот на август, пожарот конечно беше ставен под контрола, но штетите врз шумите и биодиверзитетот се уште се проценуваат.
Причините за честите пожари и зголемената површина ги надминуваат класичните теории за климатски промени. Експертите посочуваат дека зголемените температури и ниските врнежи се само дел од проблемот – клучна е ниската јавна свест, несовесното однесување на граѓаните и честиот обид за нелегално добивање на економска корист од „прочистување“ на запалив отпад или поттикнување на пожар за полесна експлоатација на сувата шума.
Зона со најголема штета останува Малешевијата и масивот на Готен – региони познати по својата биолошка разновидност и клучна улога во водниот режим во источна Македонија. Таму беа зафатени најквалитетните букови и храстови комплекси – биолошко богатство од долгорочна национална вредност.
Посебен фокус за иднината бараат мерките за превенција и рехабилитација. Институциите веќе најавуваат конкретна регулатива за брзо пошумување на изгорените површини, поостра контрола врз движење и активности во шумските подрачја во критичниот летен период, како и целосно ревидирање на казнените одредби за подметнувачите на пожари.
2025 година уште еднаш потврди дека пожари во Македонија е тема што нема да стивне без суштински реформи – од системски пристап до казнување на пироманите, преку јавна едукација, модерна опрема и враќање на традиционалните заштитни практики по планините. Само така државата ќе ги понесе вистинските лекции и ќе ги спаси своите шуми од изумирање.
