„Иран нема да капитулира и ќе продолжи да се брани.“ Со тие зборови, врховниот лидер на Исламската Република Иран, Али Хаменеи, 18 јуни ѝ се обрати на јавноста во телевизиско обраќање. Неговата точна локација не е позната, пишува Дојче Веле (DW).
Од 13 јуни, Израел ги бомбардира воените и нуклеарните објекти во Иран, тврдејќи дека сака да го спречи Техеран да развие нуклеарно оружје. Иран возвраќа со воздушни напади врз израелска територија. Меѓу иранското население се шират гласини дека и самиот Хаменеи — како и високите офицери на Револуционерната гарда — може да стане мета на израелските напади.
Може ли режимот да се сруши со бомби?
Дали постојаните напади го означуваат почетокот на крајот на режимот? Според социологот Меџид Голпур, одговорот најмногу зависи од тоа дали постои веродостојна политичка алтернатива. „Сега е момент кога националните политички сили треба да се договорат за заедничка платформа — и против режимот и против надворешните закани. Но досега недостасуваат конкретни планови, оперативни коалиции и функционални структури во рамките на опозицијата.“
Расцепкана дијаспора
Иранската опозиција во странство е поделена: дел од дијаспората го гледа Реза Пахлави, најстариот син на соборениот шах Мохамед Реза Пахлави (симнат во 1979), како можно преодно решение и симбол на национално единство. Тој од Исламската револуција живее во егзил — главно во САД — и се претставува како противник на Исламската Република. Но во самиот Иран нема политичка организација, а режимот на неговиот татко не е запаметен позитивно кај сите Иранци.
Опозициските гласови во Иран со децении се систематски задушувани. Секој што покажува способност да обедини луѓе, е дискредитиран, следен, уапсен и често осуден на долги затворски казни.
Сепак, политикологот Шукра Брадост, соработничка на Институтот за Блискиот Исток, гледа можност: ако режимот навистина ослаби, може да настане политички вакуум. Тоа би била можност за опозициските групи да организираат протести, штрајкови и да поттикнат промени. Во време на воен конфликт тоа е ретко, но таа верува дека е можно.
Патриотизмот како оружје на режимот
Клучен фактор во овој сценарио се силните патриотски чувства и гордоста на Иранците на својата татковина и древна култура. Но во војна и под израелски напади, тоа повеќе му користи на сегашниот режим. Патриотизмот му помогна на режимот да се стабилизира и по револуцијата во 1979. Кога Ирак под Садам Хусеин го нападна Иран во 1980 година, народот застана зад својата земја. Следеше осумгодишна војна во која загинаа околу еден милион Иранци, но Ирак не ги постигна своите цели.
Денес Исламската Република повторно користи националистичка реторика за да ја зацврсти својата власт. Но политикологот во егзил Шахран Табари предупредува:
„Исламската Република сфати дека луѓето веќе не се идентификуваат со ‘нацијата на исламот’, туку се гледаат себеси како Иранци.“
Таа е уверена дека „ниедна разумна личност“ веќе не верува во реториката на исламскиот режим.
Не сакаат странци да им држат лекции
Што чувствуваат многу луѓе во Иран во моментов, освен страв и гнев поради ескалирачкиот конфликт врз кој немаат никакво влијание? Тоа е тешко да се утврди. Иако има многу критични гласови кон режимот, многумина од нив ги одбиваат „советите“ од егзил.
Добитничката на Нобелова награда за мир, Наргиз Мохамади, го повикува Израел итно да ги прекине нападите. САД треба да се заложат за деескалација. Во видео порака за CNN упати апел:
„Многу невини луѓе, цивили, се убиени“ во моменталниот конфликт, вели иранската добитничка на Нобелова награда за мир, Наргиз Мохамади. Таа зборува за тоа како се чувствуваат обичните Иранци и колку им е тешко да избегаат или да најдат засолниште.
Западот без јасна стратегија
И Западот не е единствен во политиката кон Иран. И покрај острата реторика кон Техеран, недостасува усогласена стратегија за можна промена на режимот. Додека некои американски советници, како Џон Болтон, се залагаат за воен притисок, претседателот Доналд Трамп засега покажува воздржаност — засега. Но, многу е тешко да се процени дали американската воена сила би го срушила режимот во Техеран — или, напротив, би му помогнала да се мобилизира преку патриотските чувства на Иранците.
