Еве што е познато досега и кога родителите треба да бидат загрижени.
Нова студија сугерира дека пониските нивоа на социјална интеракција во адолесценцијата се поврзани со разлики во развојот на мозокот, вклучително и во региони задолжени за социјално размислување и донесување одлуки.
Со генерации наназад, адолесценцијата се сметаше за период на интензивно дружење, излегување со пријатели, први врски и градење односи надвор од семејството. Овие интеракции не се само културен ритуал на созревање, туку имаат клучна улога во тоа како младиот мозок учи да управува со емоции, односи и ризици.
Но, таа социјална слика се менува. Во последните години, тинејџерите сè поретко се дружат лично. Според податоци од Организацијата за економска соработка и развој (ОЕЦД), секојдневните средби лице в лице со пријатели кај децата се намалиле од 53 проценти во 2006 година на 36 проценти во 2022 година.
Иако одредено време поминато насамо е нормално и дури „здраво“, експертите предупредуваат дека премногу изолација може да влијае врз клучни аспекти од развојот на тинејџерскиот мозок, со последици што можат да се пренесат и во зрелата возраст.
Како се обликува „социјалниот мозок“ во адолесценцијата
Адолесценцијата, развоен период што започнува со пубертетот и, во однос на созревањето на мозокот, може да трае и до раните триесетти години, е време на длабоки физиолошки, биолошки и психолошки промени. На ниво на мозокот, тинејџерските години се период на интензивно „преповрзување“, објаснува Розелинде Кајзер, вонредна професорка по психологија и невронаука на Универзитетот во Колорадо, Болдер.
Од пубертетот па натаму, мозокот гради нови врски што овозможуваат побрз и поефикасен пренос на информации меѓу оддалечени мозочни региони. Оваа реорганизација овозможува развој на нови вештини, како регулирање на емоциите и проценка на ризик и награда.
Некои од најизразените промени се случуваат во мрежа на мозочни региони што научниците ја нарекуваат „социјален мозок“, сместена во области како медијалниот префронтален кортекс, предниот цингуларен кортекс и амигдалата.
„Социјалниот мозок функционира како мрежа што овозможува да ја разбереме перспективата на другите, да ги толкуваме емоционалните изрази на пријателите и да бараме можности за поврзување“, вели Адријана Галван, професорка по психологија и ко-директорка на Лабораторијата за развојна невронаука на Универзитетот во Калифорнија, Лос Анџелес (UCLA). „Токму затоа адолесцентите се вешти во создавање нови пријателства и често се носители на нови идеи.“
Иако развојот на социјалниот мозок започнува со пубертетот, за целосно да созрее потребна е социјална интеракција. „Тоа е слично како учење јазик“, објаснува Галван. „Мозокот е подготвен да научи јазик, но стануваме експерти во конкретен јазик благодарение на раниот внес и искуство.“ На ист начин, тинејџерите имаат потреба од социјален контакт за да ги усовршат нервните системи задолжени за социјално однесување.
Што знаат научниците – и што сè уште не знаат
Голем дел од досегашните сознанија за изолацијата и мозокот потекнуваат од бихејвиорални студии кај луѓе и истражувања со мозочни снимки кај животни, како глувци. На ниво на однесување, повеќето истражувања покажуваат дека социјалната изолација е поврзана со зголемена анксиозност и поголема подложност на зависности. Кај животните, изолацијата е поврзана со промени во префронталниот кортекс, област важна за повисоки когнитивни и социјални функции.
Недостатокот на човечки податоци делумно се должи на брзината на социјалните промени. За да се разбере како намалената социјална интеракција влијае врз развојот на мозокот, потребни се долгорочни студии што следат големи групи деца со години.
Таквите податоци дури неодамна почнаа да се појавуваат, главно преку студијата Adolescent Brain Cognitive Development (ABCD), најголемата долгорочна студија за развојот на тинејџерскиот мозок во САД. Започната во 2016 година, таа следи речиси 12.000 адолесценти, комбинирајќи мозочни снимки и информации за однесувањето, како социјализација и време поминато пред екран.
Во октомври минатата година, Катерина Стамулис од Харвардската медицинска школа објави досега најобемна студија за врската меѓу изолацијата и развојот на мозокот кај тинејџерите. Анализирајќи MRI податоци од околу 3.000 деца на возраст од 11 до 12 години, истражувачите утврдија дека структурата и јачината на мозочните мрежи кај оние што преферираат осаменост или се повлечени се разликуваат од оние што повеќе се дружат.
На пример, супериорниот темпорален гирус, област поврзана со социјалното размислување и разбирањето на менталните состојби на другите бил поинаку развиен кај децата со помалку социјални контакти. Помалку развиен бил и предниот цингуларен кортекс, кој е важен за емоционалната обработка. Дополнително, биле засегнати и мрежи поврзани со внимание и донесување одлуки.
Кога изолацијата е проблем – а кога не
Адолесценцијата е период на зголемена невронска пластичност, што значи дека раните интервенции, како повеќе можности за дружење или, во одредени случаи, стручна помош, можат да ги ублажат негативните ефекти од прекумерната изолација.
Сепак, не секоја осаменост е проблематична. „Важно е да се направи разлика меѓу нормална потреба за време насамо и прекумерна изолација“, велат истражувачите. Некои деца имаат потреба од поголем круг пријатели, додека други се чувствуваат исполнети со помали групи или поинакви форми на социјален контакт. Најважно е адолесцентите да имаат некаква форма на значајна интеракција со врсниците.
Останува отворено прашањето дали виртуелната комуникација може да ги понуди истите придобивки како личното дружење. Научниците сè уште истражуваат кои видови онлајн интеракции се корисни, а кои не со цел младите да научат како подобро да ги користат дигиталните простори за социјално поврзување.
Извор: National Geographic
