Студентските протести низ историјата играат клучна улога во обликувањето на општестватa. Тие децении наназад ја предизвикуваат властa и носат неопходни промени, како на локално така и на глобално ниво. Младите луѓе секогаш се предводници на промените кои неретко доаѓаат преку масовни протести и бојкоти. Нивната борба за подобро утре е постојана, честопати и покрај постојаната репресија. Младите токму преку протестите многупати низ историјата покренувале социјални и политички промени и биле на чело на значајни социјални и политички движења.
Протестите на студентите често се фокусираат на критични општествени, економски и еколошки прашања. Тие ја играат важната улога на поттикнување на свеста за проблеми како што се неправдата, нееднаквоста, образованието, работничките права и животната средина. Неретко произлегуваат од незадоволството од образовниот систем и затоа често играле клучна улога во поттикнувањето на образовни реформи и носат значителни промени во универзитетските политики.
Студентските протести служат како платформа за мобилизација на младите за политичка и социјална акција. Тие го инспирираат следниот бран на активизам и ги мотивираат младите да се вклучат во борба за демократија, човекови права и економска правда. Овие протести го подигнуваат нивото на политичката свест. Во различни историски периоди тие покажуваа дека младите луѓе не се подготвени да бидат пасивни и слепи на неправдата или авторитаризмот, и токму затоа ги ставаат на дневен ред прашањата за слобода, праведност и транспарентност во владините и образовните институции.
Денешните протести во Србија, водени од младите и студентите, не само што го изразуваат незадоволството поради политичките и општествените услови, туку и продолжуваат да се борат за независни институции и подобра иднина.
Еве неколку студентски протести кои имале значаjнo влијание и довеле до далекусежни промени:
Бунтот во Sowet
На 16 јуни 1976 година, речиси 20.000 студенти од различни училишта во Sowet, Јужна Африка, се собраа на мирен протест. Студентите протестираа против планот на апартхеидската влада да воведе настава на afrikaansu — западногермански јазик кој потекнува од холандските колонии во Јужна Африка во 17. век — но исто така укажаа и на подлабоки социоекономски проблеми под режимот само за бели во земјата. Мирниот марш прерасна во насилен откако наде на вооружена полициска сила. Тоа доведе до смртта на стотици демонстранти — со проценки од 176 до 700 убиени и повеќе од 1.000 повредени. Меѓу жртвите беа 15-годишниот Хејстингс Ндлову и 12-годишниот Хектор Питерсон, кои беа првите кои беа погодени од куршумите на полицијата. Без разлика на насилната репресија, студентите продолжија да се организираат, играјќи значајна улога во борбата и надминувањето на нееднаквоста и репресијата предизвикани од апартхеидот. Привлекувајќи внимание и осуда од белите малцински власти кои владееле со апартхеидот, протестите против апартхеидот се проширија низ земјата. Групации ширум светот наскоро започнаа да вршат притисок на универзитетите да се дистанцираат од корпорации кои ја поддржуваа јужноафриканската влада, поставувајќи темел за крај на апартхеидот.
Денес 16-ти јуни се признава како Ден на младите во Јужна Африка за да се оддаде почит на студентите кои се спротивставија на апартхеидниот режим за време на Советскиот устанок во 1976 година.
Кадифена револуција во Чехословачка
На 17 ноември 1989 година, илјадници студентски демонстранти учествуваа во најголемите антивладини демонстрации во тогашна Чехословачка, што доведе до ненасилно рушење на авторитарниот систем и крај на повеќе од 40 години комунистичка власт во она што е познато како Кадифена револуција. Демонстрантите го избраа овој датум бидејќи беше Меѓународен ден на студентите, кој ги обележува универзитетите во Прага кои биле нападнати од нацистите во 1939 година, убивајќи девет студенти. Повеќе од 1.000 други биле испратени во концентрациони логори. Во време на протестите, чехословачката влада, која од крајот на Втората светска војна била под контрола на една комунистичка партија ориентирана кон Москва, сериозно го ограничила говорот против владата и го сузбивала незадоволството. Во годините кои претходеле на протестите, антивладините чувства растеле поради опаѓањето на економијата на Советскиот блок и успехот на демократските движења во земји како Полска и Унгарија.
Кадифената револуција стави крај на децении комунистичко владеење, почнувајќи со говорите на кампусот во Прага, инспирирајќи илјадници студенти да се упатат кон Плоштадот Свети Вацлав во текот на наредните денови во ноември 1989 година. Без разлика на полициската репресија, студентските протести продолжија да се шират во други градови и добија значителен замав. До 20-ти ноември, половина милион луѓе ги исполниле улиците на Прага и демонстрирале на Плоштадот Свети Вацлав. Осум дена подоцна, раководството на Комунистичката партија поднесе оставки, а Чехословачка беше подготвена да избере претседател за прв пат по комунистичката владина власт од 1948 година. На 8-ми декември, Вацлав Хавел, писател и најпознатиот дисидент на земјата, беше номиниран за претседателски кандидат, пред да стане претседател на 29-ти декември.
Протести против Виетнамската војна
Немирите на американските универзитети за време на ерата на Виетнамската војна значително влијаеле на активизмот на студентите, што придонело за ширење на антивоени чувства помеѓу пошироката јавност. Некои од најголемите и најкоординираните протести во САД се случиле во мај 1970 година, обединувајќи скоро милион студенти од повеќе од 880 универзитетски кампуси во силен израз на солидарност што вклучувал излегување и други прекини, повикувајќи на крај на војната.
Претседателот Ричард М. Никсон ветил да ja заврши војната во Виетнам за време на неговата кампања за избори во 1968. Меѓутоа, кон крајот на април 1970, Никсон објави дека војната се проширува со американска инвазија на Камбоџа. Овој потег брзо беше осуден од меѓународната заедница и предизвика силни протести на универзитетските кампуси како Универзитетот Кент Стејт во Охајо, каде што еден од најзначајните протести се одржа на 4-ти мај. Тогаш, протестите станаа фатални кога припадниците на Националната гарда — кои беа повикани на кампусот да интервенираат — отворија оган врз скоро 600 мирни демонстранти, убивајќи четири студенти и повредувајќи девет други.
Во април 1968, студентите од Колумбија и Барнард колеџите ги окупираа својата кампуси, барајќи училиштето да го прекине поврзувањето со институтот на Пентагонот кој спроведуваше истражувања за Виетнамската војна. Ова се покажало како една од најголемите масовни задржувања во историјата на Њујорк по што полицијата, која ги отстранила окупираните студенти со сила, беше повикана на кампусот, а протестантите на крајот ги постигнале своите цели. Протестите против Виетнамската војна, како оние на Колумбија и Кент Стејт, го трансформирале студентскиот активизам и инспирирале многу млади луѓе да се вклучат во активизмот.
“Sit-in” протест во Гринсборо
На 1 февруари 1960 година, четворица афроамерикански студенти од Државниот универзитет за земјоделие и технологија на Северна Каролина седнаа на шанкот во ресторан Woolworth’s во Гринсборо, Северна Каролина, кој беше резервиран само за бели, што беше катализатор за бран на мирни протести против сегрегацијата во деловните објекти низ земјата.
Познати како Гринсборската четворка, овие студенти — Франклин МеКејн, Езел Блејр Џуниор (подоцна познат како Џибрил Хазан), Џозеф Мекнил и Дејвид Ричмонд — протестирале против сегрегациони закони кои дискриминирале афроамериканците, кои биле спречени да влезат во одредени јавни објекти.
Во тоа време, афроамериканците имале право да купуваат и јадат на шанкот за брза храна, но им било забрането да седат на столови.
„Не сакавме да го запалиме светот“, изјавил Хазан за Музејот на историјата на Северна Каролина. „Само сакаме да јадеме“. Тие љубезно побарале услуга на шанкот, но им било одбиено. Директорот на објектот ја повикал полицијата, но пред да пристигнат тие, локалните медиуми веќе биле информирани од страна на Ралф Џонс, локален бел бизнисмен кој бил наклонет на нивната цел.
Откако купиле неколку ситници пред да седнат на ручек, надлежните рекле дека не можат ништо да направат, бидејќи четворицата мажи плаќале како редовни муштерии и не извршиле провокативни дејства. Сепак, медиумскиот одговор бил брз, а фотографијата на Гринсборската четворка била објавена во локалните новини, што довело до брзо проширување на протестите. Четворицата студенти се враќале во Woolworth’s во наредните денови во придружба на повеќе студенти, но секој пат им било одбиено.
По речиси недела на протести, околу 400 студенти се собрале во објектот за да демонстрираат. Брзо потоа, како што веста за нивните седења станувала позната, протестантите организирале седења во градови низ земјата. Ова довело до интеграција на угостителските објекти низ југот на земјата, а во јули 1960 година, шанкот за брз ручек во Woolworth’s во Гринсборо бил отворен за црнци посетители. Фокусот на седењата се проширил и вклучил сегрегираните хотели, плажи и библиотеки, давајќи шаблон за ненасилен отпор и станувајќи клучна пресвртница во борбата за граѓански права.
Француски протести Мај ’68
Во мај 1968 година, Франција минувала низ период на безпретседентни општествени немири. Кога студентите во Париз го окупирале Универзитетот Сорбона, еден од најпрестижните универзитети во Европа, нивното преземање на училиштето станало симболично за општествените потреси во земјата во тоа време. Францускиот претседател Шарл де Гол бил на власт десет години, а новата генерација копнеела по слобода.
Протестот на крајот се проширил и вклучил работници, при што се проценува дека околу 10 милиони луѓе учествувале во движењето. Тие барале демократски и образовни реформи, културна еманципација, социјална правда и подобри работни услови. „Сѐ беше забрането секаде“, рекла Жозет Преуд’ом, која учествувала во протестите во 1968 година како дваесетгодишна, за NPR, забележувајќи дека настаните го промениле нејзиниот живот. „Мораше да слушаш наредби во фабриките, во школите. Се гушевме. Постоеше оваа огромна потреба за разговор и споделување. Сите беа заситени“.
Специјалните полициски сили интервенирале откако демонстрантите се обиделе да се упатат кон Сорбона, каде наставата била затворена по протестот на 3 мај. За време на студентските окупации и општите штрајкови во Франција, универзитетските администратори и полицијата користеле насилни конфронтации за да ги потиснат протестите, што резултирало во улични борби во Латинскиот кварт во Париз. На 3 мај, студентите се собрале и протестирале на Универзитетот Сорбона. Кога полицијата влегла на универзитетот, стотици биле претепани и скоро 400 биле уапсени. Универзитетот Сорбона бил привремено затворен, а кога повторно се отворил, студентите се вратиле и започнале окупација која траела повеќе од еден месец. На својот врв, протестите во овој период, познати како Мај ’68, дури довеле до запирање на економијата на Франција.
Според новинарот и авторот на книгата „Le Roman de Mai 1968“, Жан-Лук Хез, кој тогаш имал 16 години, постоело „возбудување и чувство дека нешто може да се промени“, како што протестите се ширеле. Влијанието на овие протести отворило пат за поголеми општествени и политички слободи, како што се женските движења и подобрите работни услови во Франција. Според истражување од мај 2018 година, повеќето Французи денес го сметаат Мај ’68 за позитивен момент во историјата.
Големи студентски демонстрации во СФРЈ
Во текот на 1968 година, се одржаа протести и демонстрации кои станаа познати по паролата „Долу црвената буржоазија”. На 2 јуни 1968 година, откако манифестацијата „Микрофон е ваш” беше преместена во затворен простор, студентите започнаа да протестираат поради лошите услови и опструкцијата од властите. Протестите ескалираа кога полицијата насилно реагираше. Ден подоцна, неколку илјади студенти тргнаа за Белград, каде наидоа на полицијата која се упати на нив. Во судирот загинаа четири студенти. Протестите се проширија и станаа силна борба за слобода на медиумите, смена на министерот за внатрешни работи и подобрување на животните услови.
На седмиот ден од протестите, Тито реши да излезе во пресрет на студентите и донесе делумни отстапки, додека организаторите на протестите беа исклучени од факултетите. Овие протести добија широка поддршка од страна на културни и политички личности.
Протестите на Тијананмен (Кина, 1989)
Протестите на Тијананмен (Кина, 1989) се едни од најзначајните и најпознати студентски протести во светската историја, кои оставиле длабок траг во политичката и социјалната историја на Кина, како и во глобалниот дискурс за човекови права и демократија.
Протестите започнале во април 1989 година, кога студентите се собрале на Плоштадот Тијананмен во Пекинг, со барања за политички реформи, побрза економска либерализација, борба против корупцијата и поголеми слободи. Ова време беше многу важно за Кина, која во тоа време преминуваше низ процес на економски и политички промени под лидерството на Денг Сјаопинг, кој започнал со економските реформи и отворање на земјата кон странски инвестиции.
Во почетокот, студентите ги барале само политичките и економските реформи, но протестите брзо прераснале во поширок антивладин протест. Во текот на следните недели, бројот на демонстрантите се зголемил на десетици илјади, а на крајот, стотици илјади луѓе се собрале на Плоштадот Тијананмен во Пекинг. Демонстрантите барале крај на владеењето на комунистичката партија, слобода на говорот, реформи во изборниот систем и подобри услови за студентите и работниците.
Тијананмен стана симбол на демократијата и протестите се одржуваа со мирен карактер во почетокот, со некои демонстранти кои изразуваа своја поддршка за појава на поотворено општество. На плоштадот бил поставен и паметник на Божеството на демократијата, кој станал симбол на протестите. Како што протестите се интензивирале и започнале да добиваат поширок народен карактер, кинеските власти одговориле со репресија. На 3 јуни 1989 година, кинеската влада, под раководство на Денг Сјаопинг, одлучила да употреби сила за да ги задуши протестите. Во ноќта на 3 јуни, војската ја започнала операцијата за расчистување на Плоштадот Тијананмен и околните области, користејќи воена сила, тенкови и вооружени војници.
Постојат различни проценки за бројот на загинати, но се смета дека бројот на жртви е многу висок, иако точните податоци никогаш не биле официјално потврдени. Првичните проценки биле дека повеќе од 1.000 луѓе биле убиени, но некои независни извори и активисти веруваат дека бројот на жртви може да биде многу поголем. Многу демонстранти, вклучувајќи и студенти, биле убиени, а стотици биле повредени или апсени. Иако протестите биле жестоко задушени, тие ја осветлиле големата незадоволност од комунистичкиот режим. По масакрот, кинеската влада ја засилила цензурата и репресијата, а политичките реформи биле запрени. Сепак, протестите имале траен ефект на политичкиот дискурс и ја зголемиле свеста за демократијата и човековите права во земјата. Масакрот на Тијананмен довел до меѓународни осуди и санкции против Кина, но многу држави на крајот продолжиле со трговски и економски односи со земјата. Протестите се уште се темел на глобалниот активизам за демократија и човекови права. Протестите на Тијананмен останале како симбол на борбата за слобода и демократија во авторитарните режими и биле инспирација за други движења за човекови права во светот.
Протестите на Тијананмен во 1989 година беа значајни не само за Кина, туку и за целиот свет. Тие ја истакнаа важноста на слободата, демократијата и човековите права, како и опасноста од авторитарните режими. Иако протестите беа задушени, нивното наследство продолжува да ги инспирира борците за слобода и демократија низ целиот свет.
Протестите во Мексико (1968)
Протестите од 1968 година во Мексико започнале како одговор на политичките и социјалните неправди, особено на репресијата на студентите и забраната за слободно изразување. Во текот на 1968 година, студентите од различни универзитети започнале да протестираат против корупцијата, авторитарниот режим на тогашниот претседател Густаво Диас Ордас, кој бил на власт од 1964 до 1970 година. Протестите достигнале својот врв на 2 октомври 1968 година, кога студентите се собрале на Тлателолко Плоштад во Мексико Сити, каде што биле опколени од војската и полицијата. На овој ден, без предупредување, мексиканската влада започнала насилно да ги растура демонстрациите, што резултирало во Тлателолко масакрот. Иако бројот на загинати и повредени е предмет на дебати, се проценува дека повеќе од 300 луѓе биле убиени, а многу други повредени.
Ова насилство било директен напад врз студентите и нивната борба за демократски реформи и слободи. Властите ги обвиниле студентите за „антиреволуционерни активности“, а нападот бил обележан со голема цензура и обиди за заташкување на настаните.
Протестите од 1968 година и масакрот на Тлателолко ја зголемиле политичката свест во Мексико и Латинска Америка. Студентските групи станаа важен политички фактор, а протестите предизвикале силен отпор против авторитаризмот и ја зајакнале борбата за демократија. Мексиканските студентски протести се сметаат за почеток на културна и политичка трансформација, а нивниот ефект се чувствува во следните децении. Иако властите успеале да ја задушат непосредната револуција, на долг рок, протестите имале длабок ефект на младите и на политичкиот дискурс во земјата. По овие протести, студентскиот активизам продолжил да игра важна улога во борбата за демократски реформи и човекови права во Мексико. Протестите од 1968 година го поставиле темелот за идните движења, како и за подоцнежните политички пресврти.
Студентскиот протест во 1968 година во Мексико е важен историски момент кој продолжува да ги инспирира новите генерации за да се борат за слобода, демократија и социјална праведност.
Протестите во Турција (2013) – Гези Парк
Протестите во Турција (2013) – Гези Парк претставуваат едни од најзначајните и најмасовни протести во новата историја на Турција, кои започнале како локален протест против изградбата на трговски центар во Истанбул, но се прераснале во поширока демонстрација против авторитарниот стил на владеење на тогашниот премиер Реџеп Таип Ердоган и неговите политики. Овие протести играат клучна улога во турската политика и покажуваат значење на студентскиот активизам и улогата на социјалните медиуми во современите политички движења.
Протестите започнале во мај 2013 година, кога мал број на активисти и граѓани се собрале на Гези Парк, кој се наоѓа во центарот на Истанбул, за да протестираат против плановите на владата да изградат трговски центар на местото на паркот. Паркот беше еден од последните зелени простори во централниот дел на градот, а граѓаните сметале дека изградбата ќе ја уништи природната средина.
Протестите започнале мирно, но турската полиција се обидела да ги растури демонстрантите користејќи сила, што предизвикало уште поголем отпор. Насилството на полицијата и големото присуство на силите на редот предизвикале лавина од протести во Истанбул и низ целата земја. Како што протестите се ширеле, барањата на демонстрантите прераснале во поширок опозициски протест против авторитарниот стил на владеење на Ердоган и политиките на неговата партија Праведност и развој (AKP). Како што протестите се интензивирале, се зголемила и употребата на сила од страна на полицијата. Демонстрантите биле изложени на солзавец, водени топови и гумени куршуми. Протестите добиле огромна поддршка преку социјалните медиуми, каде што се споделувале слики и видеа на полициската репресија, што допринело за меѓународната осуда на акциите на турската влада.
Протестите се прошириле низ цела Турција, со голем број демонстрации во поголемите градови како Анкара, Измир и други. Иако започнале како локален протест за Гези Парк, тие прераснале во поширок национален протест против политиките на владата. Многу студенти, млади активисти, политички партии и невладини организации се приклучиле на протестите, создавајќи ги најмасовните и најшироко распространетите протести во Турција во последните децении.
Владата на Ердоган не се согласила со барањата на демонстрантите и ги обвинила за „насилни елементи“ и „терористички групи“. Овој став предизвикал уште поголем конфликт, а насилството на полицијата го зголемило отпорот од страна на демонстрантите. Протестите не довеле до промена на владата, но имале значајни политички последици. Тие ја подигнале политичката напнатост во Турција и ја поделија земјата на поддржувачи на владата и опозицијата. После протестите, властите ја засилиле контролата над медиумите, интернетот и граѓанските организации, што дополнително го зголемило бројот на обвиненија за авторитаризам. Протестите на Гези Парк станале симбол на отпорот против авторитаризмот и граѓанските слободи. Гези Парк се користел како место на протест и симбол на општествениот отпор, а самите протести биле поттикнати од желбата за повеќе демократски права, транспарентност и ефикасна влада.
Протестите на Гези Парк во 2013 година ја илустрираат важноста на студентскиот активизам, како и на улогата на социјалните медиуми во организирањето на политички движења. Тие се исто така показател за ширењето на опозициското движење против авторитаризмот во Турција и се важен момент во политичката историја на земјата. Иако не успеале да ги постигнат сите свои цели, протестите оставиле силен отпечаток на турското општество и продолжуваат да бидат значаен знак на борбата за демократија и граѓански права.
Протестите за климатските промени (Грета Тунберг и “Friday for Future”)
Протестите за климатските промени, предводени од шведската активистка Грета Тунберг, претставуваат едно од најзначајните и најмасовните движења за заштита на животната средина и подигнување на свеста за климатските промени во историјата. Тие имаат глобален домет и се одржуваат на сите континенти, со младите луѓе кои играат клучна улога во нив. Еден од најпознатите аспекти на оваа глобална акција е кампањата “Fridays for Future” (Петок за иднината), која започнала како локален протест во Шведска, но прераснала во глобално движење.
Грета Тунберг (родена во 2003 година) стана глобален симбол на борбата против климатските промени поради својата упорност и храброст да се спротивстави на политиката и економијата која го продолжува уништувањето на планетата.
Тунберг започнала со своето движење во август 2018 година, кога, на возраст од 15 години, почнала да протестира пред шведскиот парламент во Стокхолм, барајќи од владата да прогласи климатска вонредна состојба и да преземе сериозни мерки за спречување на климатската криза. Тунберг, која тогаш била позната по својата страст и посветеност на проблемот, села сама на Плоштадот на Шведскиот парламент со транспарент на кој пишувало „Skolstrejk för klimatet“ (Школски штрајк за климатот), барајќи од владата да делува на проблемите со климатските промени. Овој протест беше започнат како личен чин на отпор против политичката инертност во однос на климатските промени, но се брзо прошири на меѓународно ниво. Тунберг започна да ја користи социјалните медиуми за да ги повика своите врсници да се приклучат на нејзината борба. Глобално движење
По иницијативата на Грета Тунберг, во 2019 година започна глобалната кампања “Fridays for Future” (Петок за иднината), која ги повика студентите и младите луѓе од целиот свет да учествуваат во редовни студентски штрајкови секој петок, со цел да ги мотивираат владите да преземат конкретни акции за климатските промени. Тунберг и нејзините следбеници започнаа да штрајкуваат секој петок, не само за да ја истакнат сериозноста на климатските промени, туку и за да повикаат на менување на политичките и економските системи кои допринесуваат за глобалното загревање.
Ова движење привлекло илјадници ученици, студенти и други млади активисти во повеќе од 150 земји, кои секој петок се собирале на протестни собири и маршеви. Сојузниците од различни делови на светот побарале планови за намалување на емисиите на стакленички гасови, промени во енергетскиот сектор и инвестиции во обновливи извори на енергија. Младите активисти, поддржани од Грета Тунберг, барале и побрзо и порадикално дејствување од владите, пренесувајќи порака дека климатската криза не е проблем кој може да се решава во далечната иднина, туку дека бара итни мерки и глобална соработка.
Движењето „Fridays for Future“ и активизмот на Грета Тунберг имале и продолжуваат да имаат огромно влијание врз глобалните политики и јавната свест за климатските промени. Додека активистите продолжуваат да бараат конкретни мерки од владите и корпорациите за борба против климатската криза, Тунберг и нејзините следбеници остануваат посветени на својата борба за поодржлив свет за идните генерации.
Студентски блокади, Србија 2024
Повеќе од 40 државни факултети на четирите универзитети во Србија, официјално се во блокада во моментов. Студентите бараат објавување на целокупната документација за реконструкцијата на Железничката станица во Нови Сад, откривање на одговорните за нападот врз студентите на ФДУ и подобрување на студентскиот стандард.
Блокадите започнаа крајот на ноември по нападот врз студентите на ФДУ, кои за време на оддавањето почит на жртвите од несреќата на Железничката станица во Нови Сад (кога падна надстрешница) организираа протест. Студентите добија поддршка од некои професори, активисти, политички партии, но и граѓани кои им носеле храна и пијалаци.
Протестите и блокадите се дел од поширок протест, кој трае веќе неколку недели на универзитетите ширум земјата, а студентите бараат одговори и одговорност од властите во врска со прашања како реконструкција на инфраструктурата и безбедност на граѓаните.
