Студентските протести во Србија започнаа како реакција на трагичниот пад на натстрешница во Нови Сад, на 1 ноември 2024 година, при што загинаа 15 луѓе (подоцна и 16-та жртва). Настанот предизвика силна реакција кај јавноста, особено кај студентите, поради сомнежи за корупција и неодговорност во изведбата на проектот.
Неколку недели подоцна, на 22 ноември, студенти од Факултетот за драмски уметности (ФДУ) во Белград беа нападнати од група маскирани лица додека мирно оддаваа почит на жртвите. Овој настан ги разгоре протестите, кои потоа се проширија низ цела Србија. Групата која ги нападна лицата е поврзана со владејачката партија.
Од крајот на ноември, повеќе од 30 факултети и десетици средни училишта ширум Србија организираа блокади и бојкот на наставата. Студентите воведоа симболична акција – „тивка блокада“ секој петок од 11:52 до 12:07, времето на падот на натстрешницата, со 15 минути молк за жртвите.
Големи протести се одржаа во Белград (22 декември, 100.000 луѓе), Нови Сад (1 февруари), Суботица (7 февруари), Крагуевац (15 февруари) и Ниш (март).
На 15 март 2025, се одржа најмасовниот протест наречен „15 за 15“ (15 минути тишина за 15 жртви), со над 300.000 луѓе во Белград и истовремено во други градови.
Барања на студентите
Студентите преку отворени пленуми и собири усвоија конкретни 5 главни барања:
- Јавно објавување на сите документи и договори поврзани со изградбата и реконструкцијата на натстрешницата.
- Откривање и санкционирање на лицата кои ги нападнаа студентите на 22 ноември.
- Повлекување на сите кривични и дисциплински постапки против уапсени или санкционирани студенти.
- Зголемување на буџетот за високо образование за најмалку 20%.
- Јавна одговорност од сите надлежни институции поврзани со несреќата.
Клучни датуми
| Датум | Настан |
|---|---|
| 1 ноември 2024 | Пад на натстрешница во Нови Сад, 15 жртви |
| 22 ноември 2024 | Напад на студентите од ФДУ во Белград |
| 25 ноември 2024 | Почеток на блокади на факултети |
| 22 декември 2024 | Голем протест во Белград (100.000 учесници) |
| 1 февруари 2025 | Протест во Нови Сад |
| 15 февруари 2025 | Масовен собир во Крагуевац |
| 15 март 2025 | Протест „15 за 15“ – најголемиот протест досега |
| 23 мај 2025 | Масовен протест против академски притисок во Белград |
| 28 јуни 2025 | Најавен голем Видовдански протест во цела Србија |
Поддршка и пошироко влијание
На протестите се приклучија и професори, синдикати, земјоделци, јавниот транспорт, и граѓански организации. Во фокусот беше воспоставена форма на директна демократија: одлуки се носеа на отворени пленуми, без политички партии. Поддршката од јавноста постојано растеше – според анкетите, над 70% од граѓаните ги поддржуваат студентските барања. Универзитетите беа претворени во отворени простори за отпор и дебата, а протестите беа ненасилни, културни и дисциплинирани.
Што следува?
На 28 јуни (Видовдан) се очекува нов голем протест, кој се гледа како поворка на одлучноста и барање за системски промени. Тоа е симболичен датум во српската историја – денот кога често започнувале нови политички епохи.
