Политичките фракции во Ирак маневрираат уште од парламентарните избори одржани пред повеќе од еден месец, обидувајќи се да формираат сојузи што ќе ја обликуваат следната влада.
Ноемвриските избори не донесоа блок со јасно мнозинство, што ја отвори вратата за долг и сложен период на преговори.
Владата што на крај ќе биде формирана ќе наследи безбедносна состојба која се стабилизираше во последните години, но ќе се соочи со фрагментиран парламент, растечко политичко влијание на вооружените фракции, слаба економија и често спротивставени меѓународни и регионални притисоци, вклучувајќи го и прашањето за иднината на вооружените групи поддржани од Иран.
Партијата на премиерот Мохамед Шиа ал-Судани освои најголем број места на изборите. Во својот прв мандат, Ал-Судани се покажа како прагматичен лидер фокусиран на подобрување на јавните услуги и успеа да го држи Ирак подалеку од регионалните конфликти.
Иако неговата партија номинално е дел од Координациската рамка – коалиција на шиитски партии поддржани од Иран, која стана најголем парламентарен блок – аналитичарите сметаат дека е малку веројатно таа коалиција да ја поддржи кандидатурата на Ал-Судани за втор мандат.
„Премиерот мора да биде некој за кого Координациската рамка смета дека може да го контролира и кој нема сопствени политички амбиции“, изјави Саџад Џијад, ирачки политички аналитичар и соработник во тинк-тенкот Century Foundation.
Ал-Судани дојде на власт во 2022 година со поддршка од Координациската рамка, но Џијад вели дека коалицијата сега смета дека „нема да му даде втор мандат бидејќи станал моќен конкурент“.
Единствениот ирачки премиер кој одслужил втор мандат по 2003 година бил Нури ал-Малики, првпат избран во 2006 година. Неговиот обид за трет мандат пропадна поради критики дека ја монополизирал власта и ги отуѓил сунитите и Курдите.
Според Џијад, Координациската рамка од тоа извлекла поука дека „амбициозен премиер ќе се обиде да ја консолидира власта на сметка на другите“.
Тој додава дека ирачкиот премиер мора да биде прифатлив и за Иран и за Соединетите Американски Држави – земји со огромно влијание во Ирак – како и за врховниот шиитски верски авторитет, големиот ајатолах Али ал-Систани.
На изборите, шиитските коалиции и листи доминирани од партии од Координациската рамка освоија 187 пратенички места, сунитските групи 77, курдските партии 56, како и девет места резервирани за малцинствата.
Коалицијата за обнова и развој, предводена од Ал-Судани, доминираше во Багдад и во неколку други провинции, освојувајќи 46 места.
Иако резултатот на Ал-Судани е силен, тој не му дозволува да формира влада без поддршка од поширока коалиција, што го принудува да ја обезбеди поддршката од целата Координациска рамка за да ги зачува своите политички шанси.
Оваа динамика беше видлива и претходно овој месец, кога владата на Ал-Судани ја повлече ознаката „терористичка организација“ што Ирак неодамна ја воведе за либанската група Хезболах и јеменските бунтовници Хути – групи поврзани со Иран и сојузници на ирачките вооружени фракции – наведувајќи, само неколку недели подоцна, дека станувало збор за грешка.
Координациската рамка дополнително го зацврсти своето влијание поради отсуството од изборите на моќното Садристичко движење, предводено од шиитскиот свештеник Муктада ал-Садр, кој го бојкотира политичкиот систем откако не успеа да формира влада и покрај победата на изборите во 2021 година.
Хамед ал-Сајид, политички активист и функционер на Националното линиско движење – независна партија која ги бојкотираше изборите – изјави дека отсуството на Садр имало „централно влијание“.
„Тоа го намали учеството во областите кои традиционално беа во неговата сфера на влијание, како Багдад и јужните покраини, оставајќи изборен вакуум кој го искористија ривалските милициски групи“, рече тој.
Групите поврзани со вооружени крила освоија повеќе од 100 пратенички места – најголем број од 2003 година наваму.
Сунитските политички сили се обидуваат да се реорганизираат преку нова коалиција наречена Национален политички совет, со цел да го повратат влијанието изгубено на изборите во 2018 и 2021 година.
Курдската политичка сцена и понатаму е доминирана од традиционалната поделба меѓу Демократската партија на Курдистан и Патриотската унија на Курдистан, со преговори околу претседателската функција.
Според политичката традиција, претседателот на Ирак секогаш е Курд, додека помоќниот премиер е шиит, а претседателот на парламентот е сунит.
Парламентот мора да избере претседател во рок од 15 дена по ратификацијата на изборните резултати од страна на Федералниот врховен суд, што се случи на 14 декември. Премиерот треба да биде назначен во рок од 15 дена по изборот на претседателот, а новата влада мора да се формира во рок од 30 дена.
Новата влада ќе се соочи со сериозни економски и политички предизвици: висок јавен долг од повеќе од 90 илјади милијарди ирачки динари (околу 69 милијарди долари), буџет кој и натаму зависи од нафтата за околу 90% од приходите и длабоко вкоренета корупција.
Најчувствителното прашање, сепак, ќе биде иднината на Народните мобилизациски сили (НМС) – коалиција на милиции формирани за борба против Исламската држава пред повеќе од една деценија.
Иако формално беа ставени под контрола на ирачката армија во 2016 година, тие во пракса продолжуваат да дејствуваат со значителна автономија. По нападот предводен од Хамас врз југот на Израел на 7 октомври 2023 година и војната во Газа, некои групи од НМС започнаа напади врз американски бази во регионот, како одмазда за поддршката на Вашингтон за Израел.
САД инсистираат Ирак да ги разоружа групите поддржани од Иран – задача која е исклучително тешка поради нивната политичка моќ и можниот отпор од Техеран.
Двајца високи ирачки функционери, кои зборуваа под услов на анонимност, изјавија дека САД предупредиле да не се избира премиер кој контролира вооружена фракција и да не се дозволи лица поврзани со милиции да управуваат со клучни министерства или безбедносни сектори.
„Најголемото прашање ќе биде како да се постапи со проиранските партии со вооружени крила, особено оние што САД ги означиле како терористички“, заклучи Џијад.
Катаиб Хезболах, една од најмоќните милиции во Ирак и организација означена како терористичка од САД, во саботата соопшти дека ја отфрла можноста за предавање на оружјето, нагласувајќи дека тоа ќе остане „во рацете на нејзините борци“.
