НАТО бара начини да ги пополни празнините во својата ранлива противвоздушна одбрана како одговор на сè почестите упади на ројови дронови и руски авиони кои дрско влегуваат во неговиот воздушен простор.
Денес министрите за одбрана на 32 членки на Алијансата се среќаваат во Брисел, а клучното прашање ќе биде дали националните правила го попречуваат највисокиот воен командант на НАТО да одговори ефикасно на воздушните закани, пишува „Политико“.
Во изминатите недели, сомнителни беспилотни летала го нарушија воздушниот простор на Белгија, Германија, Данска и Норвешка. Руски дронови беа следени над Романија и соборени над Полска, а Алијансата беше приморана да испрати ловци откако три руски авиони МиГ-31 останаа во воздушниот простор на Естонија дури 12 минути.
Како одговор, НАТО претстави нова програма „Источен стражар“ (Eastern Sentry), која подразбира распоредување воени авиони и системи за противвоздушна одбрана на првите линии — во земјите членки кои граничат со Русија.
Сепак, оваа закана отвори и поширока дебата дали врховниот командант на сојузничките сили во Европа (SACEUR), американскиот генерал Алексус Гринкевич, има доволно јасно дефинирани овластувања за тоа што смее, а што не смее да преземе, имајќи ги предвид ограничувањата познати како „национални резервации“ кои членките можат да им ги наметнат на своите војски во НАТО мисиите.
„Не е тајна дека колку повеќе има ‘национални ограничувања’ — особено кога се работи за борбени авиони — толку е потешко за SACEUR веднаш да реагира“, изјави американскиот амбасадор во НАТО, Метју Витакер, пред самитот.
„Тоа се разговори кои ќе продолжиме да ги водиме во сојузот и да осигураме дека… каде што може да се намалат тие ограничувања — ќе се намалат.“
Витакер исто така рече дека Вашингтон очекува сојузниците на денешната средба да најават „големи“ издвојувања за купување оружје за Украина — од американски производители.
Јавно, НАТО инсистира дека веќе има сите потребни овластувања за реакција на воздушните закани.
„Можам да ве уверувам… ако руските авиони претставуваат закана, би презеле крајни мерки“, рече генералниот секретар на НАТО, Јенс Столтенберг, во понеделник. „Сè додека не претставуваат закана, ќе ги испратиме мирно надвор од нашиот воздушен простор.“
Сепак, иако генерал Гринкевич е „задоволен“ од општите инструкции што членките ги поставуваат за секоја мисија — таканаречените правила за ангажирање — различните воздушни мисии на НАТО се уште претставуваат „мозаик“, рече еден висок дипломат во сојузот, кој, како и други во оваа приказна, зборуваше под услов на анонимност заради слобода на изразување за затворени разговори.
Додека НАТО се стреми да ја зајакне интегрираната противвоздушна одбрана, „SACEUR мора да има флексибилност, простор за маневар“, рече дипломатот, „и треба, колку што е можно, да ги отстрани националните ограничувања.“
На денешната средба, министрите ќе ја оценат програмата „Источен стражар“. Од инцидентот во Естонија, не е забележан ниту еден потврден руски упад.
Во јануари, сојузот покрена слична иницијатива наречена „Балтички стражар“ за патролирање на поморските патишта, поради сомнителни случаи на пресекување подморски кабли. По тоа, бројот на нови инциденти опадна.
„Ако го гледаме успехот на програмата ‘Балтички стражар’, уверени сме дека новиот ‘Источен стражар’ — со придонес од многу сојузници — ќе претставува убедлив придонес за одвраќање на Русија од идни упади во воздушниот простор“, рече друг висок дипломат на НАТО.
Според еден американски официјален претставник од одбранбениот сектор, Вашингтон веројатно ќе помогне и во собирање разузнавачки податоци и координација на програмата.
Флексибилен одговор
Сепак, зајакнувањето на сојузничката противвоздушна одбрана може да бара и пошироки овластувања за генерал Гринкевич.
Историски гледано, националните ограничувања спречувале НАТО да распредели трупи на одредени локации и ги ограничувале употребите на средства за специфични цели, рече Оана Лунгеску, соработник во Институтот RUSI (Royal United Services Institute) и поранешна портпаролка на НАТО, што, според неа, „го отежнувало координирањето.“
Кога станува збор за противвоздушна одбрана, се сведува на „поголема јасност“ во врска со тие ограничувања, за да SACEUR може да „распредели сили и капацитети“, рече Лунгеску.
Гринкевич моментално ја анализира флексибилноста на правилата во мисиите и националните ограничувања во рамките на програмата „Источен стражар“, што постепено може да ја подобри способноста на НАТО да одговори на заканите, велат двајца дипломати на НАТО и еден официјален претставник на сојузот. Се очекува дека своите предлози ќе ги претстави на сојузниците следната година.
Зајакнувањето на противвоздушната одбрана долж источното крило и во балтичкиот регион ќе бара нови инвестиции, а според друг официјален претставник на НАТО, тоа „вклучува изградба на сложен мрежен систем на сензори, интегриран со заеднички команден систем базиран на вештачка интелигенција (AI).“ Тој додаде дека сојузот ја користи централна Европа како тест поле за овие нови технологии.
Соработка ЕУ и НАТО
Се очекува министрите за одбрана да разговараат и за заеднички иницијативи меѓу ЕУ и НАТО. Европската унија води неколку одбранбени иницијативи, вклучувајќи го програмата SAFE, вредна 150 милијарди евра, која овозможува кредити за купување на оружје, а в четврток треба да претстави севкупна одбранбена стратегија за 2030 година.
Минатиот месец претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, најави изградба на „ѕид против дронови“ за заштита на државите на првата линија од Русија.
Иако овој план наиде на поделени реакции во рамки на ЕУ, сојузниците во НАТО главно ја поддржуваат идејата Брисел финансиски да помогне во развојот на одбрана базирана на дронови, рекоа двајца дипломати на НАТО.
Меѓутоа, додаваат тие, тоа може да функционира само доколку сојузниците и генерал Гринкевич го задржат целосното управување со опремата и начинот на нејзината употреба.
