Агендата „Жени, мир и безбедност“ претставува глобална рамка која ја истакнува клучната улога на жените во процесите на мир и стабилност. Таа беше усвоена на 31 октомври 2000 година, кога Советот за безбедност на Обединетите нации едногласно ја донесе Резолуцијата 1325, признавајќи дека војните и вооружените конфликти имаат специфични и често разорни последици за жените и девојчињата, но и дека нивното активно учество во процесите на мир е суштински предуслов за трајна стабилност.
Четврт век подоцна, оваа агенда останува столб на глобалните напори за постигнување еднаквост и мир, иако напредокот е нерамномерен. Светот троши милијарди на вооружување – во 2024 година, воените расходи достигнаа рекордни 2,7 трилиони долари – додека финансирањето на организациите предводени од жени во земји зафатени со конфликти изнесува помалку од половина процент од вкупната помош. Тоа покажува колку се занемарени токму оние кои најмногу придонесуваат за мир.
Агендата се темели на четири клучни принципи. Првиот е превенцијата, која подразбира спречување на конфликти преку зајакнување на родовата еднаквост и елиминирање на насилството врз жените и девојчињата. Вториот е заштитата, со која се бара државите и меѓународните организации да обезбедат сигурност и правна заштита на жените во зони на конфликт, особено од сексуално насилство. Третиот принцип е учеството, кое се однесува на еднаквото присуство на жените во сите одлуки поврзани со мирот и безбедноста – од локалните совети до меѓународните преговори. Четвртиот е закрепнувањето и обновата, при што жените играат централна улога во процесите на обнова по конфликт, обезбедувајќи храна, вода, здравствена заштита и образование за заедниците.
Придобивките од оваа агенда се видливи во многу земји. Жените во Колумбија, кои учествуваа во мировните преговори по граѓанската војна, денес се дел од воспоставувањето на транзиционата правда. Во Украина жените се на првата линија на заштитата на заедниците, додека женските организации во Судан, Авганистан и Газа неуморно се борат за мир и човекови права. Сѐ повеќе жени се приклучуваат на мировните мисии и полицијата, носејќи поинклузивен пристап во мировните процеси и истовремено рушејќи стереотипи за родови улоги во безбедносните структури.
Сепак, предизвиците остануваат сериозни. Според последниот извештај на генералниот секретар на ОН, бројот на вооружени конфликти е во пораст, а во нив четири пати повеќе жени и девојчиња се убиени во споредба со претходните години. Случаите на сексуално насилство поврзано со конфликти се зголемени за 87 проценти во периодот од 2022 до 2024 година. Истовремено, недостигот на податоци за родовото насилство и системското намалување на финансирањето ја поткопуваат можноста за вистинска заштита и правда за жртвите.
Обединетите нации преку агенцијата UN Women ја предводат имплементацијата на оваа агенда. Организацијата поддржува жени-лидери и активистки во кризните региони, финансира иницијативи предводени од жени, документира воени злосторства и работи со влади за подобрување на законите и политиките за родова еднаквост. Како што истакнува министерката за права на жените на Хаити, Педрика Сен-Жан, еднаквоста и правата на жените не смеат да бидат луксуз, туку реалност достапна за секоја жена и девојка.
Во 2025 година, кога се одбележува 25-годишнината од Резолуцијата 1325 и 30 години од Пекиншката декларација за родова еднаквост, 115 држави веќе усвоија национални планови за нејзина примена. Но, само мал дел од тие планови се целосно финансирани. Вистинскиот напредок ќе се почувствува дури кога ќе има повеќе жени на преговарачките маси, повеќе гласови на жени во политиката и повеќе можности за оние кои градат мир во заедниците.
Агендата „Жени, мир и безбедност“ не е само документ или политика – таа е визија за свет каде што мирот не се гради со оружје, туку со еднаквост, правда и учество на сите. Кога жените водат, мирот следи. Но, прашањето останува: дали светските лидери конечно ќе ги слушнат нивните гласови?
Извор: Euronews
