„Лук, јас сум твојот татко.“
Не, Дарк Вејдер никогаш не го кажал тоа. И вашата омилена детска серија е всушност Berenstain Bears, а не Berenstein Bears. А кравата од Laughing Cow никогаш немала пирсинг на носот.
Овие се само некои од најпознатите примери за феноменот познат како Мандела ефект — колективно лажно сеќавање на нешто што никогаш не се случило. Но со напредокот на вештачката интелигенција (AI), научниците предупредуваат дека оваа ментална замка може да стане уште поопасна и пореална.
Што е Мандела ефект?
Мандела ефектот е тип на колективно лажно сеќавање, кога голем број луѓе се сеќаваат на истата погрешна информација.
Терминот го воведе истражувачката Фиона Брум во 2009 година, кога забележала дека многу луѓе погрешно се сеќаваат дека Нелсон Мандела починал во затвор во 1980-тите — иако всушност почина во 2013 година.
„Ова не е обично индивидуално лажно сеќавање. Она што го прави Мандела ефектот фасцинантен е што се случува колективно,“ вели професорката Вилма Бејнбриџ од Универзитетот во Чикаго.
Како функционира лажното сеќавање?
Мозокот ја користи истата област — хипокампусот — за илузија и меморија. Затоа, ако нешто си го замислуваме доволно често, можеме да поверуваме дека тоа навистина се случило, вели д-р Ајлин Оеберст, социјален психолог од Универзитетот во Потсдам.
Кога се сеќаваме на нешто, мозокот не го репродуцира настанот како видео, туку го реконструира — пополнувајќи ги празнините со логични или емоционално обоени информации. Колку повеќе зборуваме или размислуваме за одредено сеќавање, толку е поголема шансата тоа да биде изопачено.
Сепак, истражувањето на Бејнбриџ и нејзиниот соработник Дипасри Прасад покажало дека Мандела ефектот може да се појави дури и кога спомените се спротивни на стереотипите. На пример, многумина веруваат дека логото на Fruit of the Loom содржи корнупија (рог на изобилство), иако никогаш не било такво — дури и кога ќе им се прикажат лажни верзии, тие повторно го избираат „познатото лажно“.
Како вештачката интелигенција го влошува проблемот?
AI може да креира многу уверливи лажни слики и видеа — доволно уверливи за луѓето да поверуваат во нив. Познат пример: виртуелната слика на Папата Франциско во Balenciaga јакна, која стана вирална, иако беше генерирана од AI.
„Луѓето се свесни дека треба да бидат скептични, но многумина не се грижат,“ вели д-р Џен Голбек, експерт за AI и доверба на Универзитетот во Мериленд.
Ситуацијата е комплицирана со:
- Распространетоста на „лажни вести“
- Намалената доверба во институции по пандемијата
- Сè поперфектна генеративна AI содржина
Дури и кога знаеме дека нешто е лажно, мозокот заборава од каде доаѓа информацијата. Ќе ја запамети сликата — но не и фактот дека таа е лажна. А колку повеќе ја гледаме, толку пореална ни станува.
Може ли AI да создаде нови Мандела ефекти?
Да. Истражувачите се веќе заинтересирани за ова. Прасад вели дека повторливата експозиција на AI содржини може да доведе до нови колективни лажни сеќавања.
На пример, ако AI прикаже историска фигура во погрешен контекст доволно често, луѓето може да почнат да веруваат дека тоа навистина се случило — особено ако сликата ги потврдува нивните претходни уверувања.
Како да ги заштитиме нашите сеќавања?
Критично размислување и доверба во проверени извори се клучни.
„Создадете круг од луѓе и институции на кои им верувате — научници, новинари, експерти — и држете се до нив, дури и кога информациите што ги пренесуваат не ви се допаѓаат,“ советува Голбек.
Мандела ефектот е природна ментална појава, но во дигиталната ера, особено со моќта на AI, може да стане уште помоќна — и поопасна. За да останеме сигурни, ќе мораме постојано да се прашуваме не само што се сеќаваме… туку и зошто тоа се сеќаваме.
Извор: National Geographic
