Според податоците од државната мрежа за мерење на квалитет на воздух, попладнево во Скопје (мерна станица Центар, 16:00 ч.) индексот на загаденост US AQI достигна 113 ниво класифицирано како „нездраво за осетливи групи“, а причината се екстремно присутните ПМ2.5 честички.
Ситуацијата во Тетово беше уште позагрижувачка. Вечерниот AQI се искачи на 178, што спаѓа во зона на критично нездрав воздух, со концентрации кои далеку ги надминуваат европските безбедносни стандарди. Сличен тренд се очекува и во Битола, Кичево и други индустриски оптоварени градови, каде ПМ10 и ПМ2.5 честичките редовно растат штом паднат температурите.
Главните виновници за загадувањето се одамна познати. Домаќинствата кои се греат на дрва и јаглен и оваа година се меѓу најголемите извори на штетни честички, особено во периферните населби каде системите за централно греење не се достапни. Експертите предупредуваат дека во градови како Тетово и Штип, каде дрвото е примарно гориво, вечерните часови станаа најкритични: чадот од илјадници оџаци формира густ смог што се задржува во градските котлини.
Дополнителен придонес има и сообраќајот, особено старите дизел-возила кои испуштаат големи количества ситни честички. Индустриските објекти, меѓу кои и термоелектраните и локалните комунални погони, ја комплетираат сликата на комплексно, мултиизворно загадување. Европските истражувања одамна предупредуваат дека токму „сообраќајот, индустријата, производството на енергија и греењето“ се најопасните генератори на ПМ-честички во регионот.
Временските услови денес само ја влошија ситуацијата. Температурната инверзија во Скопје предизвика густа магла и стагнација на воздухот, со што во отсуство на ветер отровните честички останаа заробени над градот. Утринската видливост од 2–4 километри и температура од околу 3 степени го потврдија овој феномен. Истиот механизам се повтори и во Штип, каде стабилното и суво време без воздушни струења доведе до ПМ10 концентрации над 160 µg/m³.
Овие зимски пикови, иако очекувани, се далеку од безопасни. Податоците од претходните години покажуваат дека токму декември и јануари се најкритичните месеци, со илјадници измерени вредности што го надминуваат прагот од 35–55 µg/m³ бројки кои медицинските експерти ги опишуваат како опасни по јавното здравје.
Во вакви услови, здравствените препораки стануваат неопходни. На граѓаните им се советува да ги држат прозорците затворени, да избегнуваат активности на отворено, а најранливите категории, хронично болни лица, трудници, деца и постари лица, да останат во затворен простор. За надворешни активности, користењето заштитни маски со филтер останува задолжително.
Иако за овие конкретни денови нема објавено нов владин план, претходните мерки, ограничување на сообраќај на тешки дизел-камиони и локални урбани регулативи – може да се активираат повторно. Но експертите предупредуваат дека тоа не е доволно. Неопходни се долгорочни решенија: проширување на централното греење, замена на старите печки, строга контрола врз индустриските капацитети и реформа на урбаниот сообраќај.
До тогаш, градовите во Македонија ќе ја минуваат зимата под густ слој смог, надевајќи се дека временските прилики, или политичките одлуки, конечно ќе внесат чист воздух во долините.
Извор: Рацин
