Во контекст на растечката воена ескалација меѓу САД, Израел и Иран, три клучни локации од иранската нуклеарна програма беа мета на американски воздушни напади во неделата, објави американскиот претседател Доналд Трамп. Станува збор за објектите во Натанз, Исфахан и Фордо, кои се сметаат за централни точки на иранскиот нуклеарен развој.
Според Трамп, станува збор за „многу успешен напад“ кој, според него, ги „уништил главните објекти за збогатување ураниум“. Израелски извори тврдат дека нападите го вратиле иранскиот нуклеарен напредок неколку години наназад.
Натанз – срцето на иранската програма
Лоциран околу 250 километри јужно од Техеран, Натанз е главната иранска локација за збогатување ураниум. Објектот е делумно изграден под земја и содржи околу 70 серии центрифуги. Откриен беше во 2002 година, а претрпе напад и во 2021 година, за кој Иран го обвини Израел.
Меѓународната агенција за атомска енергија (IAEA) потврди дека локацијата била таргетирана во последните напади.
Фордо – тајниот објект под планина
Објектот Фордо, изграден во близина на светиот град Ком, беше тајно подигнат, што претставуваше прекршување на резолуциите на Обединетите нации. Изграден под планина, оваа база може да прими околу 3.000 центрифуги. Во 2023 година таму беа откриени честички ураниум збогатени до 83,7%, што е многу блиску до ниво потребно за производство на нуклеарна боева глава.
Исфахан – центар за преработка и гориво
Во Исфахан, ураниумот се преработува од сурова руда во гас UF6, што е основа за центрифугите. На оваа локација има и фабрика за производство на нуклеарно гориво. Во јули 2022 година Иран најави изградба на нов истражувачки реактор токму тука. Израелски извештаи велат дека четири објекти во Исфахан биле погодени во нападите на 13 јуни.
Дополнителни локации од значење
Арак – реактор со тешка вода
Иран започна со изградба на реакторот со тешка вода во Арак во 2000-тите. Иако проектот беше замрзнат по нуклеарниот договор од 2015, Иран во меѓувреме информираше IAEA за плановите реакторот да биде активен до 2026.
Техеран – историски истражувачки центар
Нуклеарниот истражувачки центар во Техеран користи реактор кој САД го испорачаа уште во 1967 година за медицински цели.
Бушер – единствена нуклеарна електрана
Сместена на југот во Бушер, оваа електрана е изградена од Русија и поврзана со електричната мрежа во 2012 година. Москва сè уште го снабдува објектот со нуклеарно гориво, а локацијата е под надзор на IAEA.
Дарховин и Сирик – идни инвестиции
Во Дарховин започна изградба на 300-мегаватна електрана во 2022, а во Сирик, крај Ормускиот Теснец, Иран најави комплекс со четири електрани со вкупен капацитет од 5000 мегавати.
Растечки ризик од нуклеарна ескалација
Според последните податоци на IAEA, Иран поседува околу 9.247 килограми збогатен ураниум – 45 пати повеќе од дозволеното според договорот од 2015. Дел од тој ураниум е збогатен до 60%, што е само чекор до воено ниво.
Со ваква количина, Иран би можел теоретски да произведе материјал за до 10 нуклеарни бомби, ако дополнително се прочисти.
Светот внимателно го следи развојот. Нападите врз овие чувствителни објекти ја зголемуваат опасноста од понатамошна ескалација и отвораат прашања за стабилноста на целиот Блиски Исток.
