Пред околу сто години, работата во кујната била тешка и неефикасна. Тоа ѝ пречело на една виенска архитектка толку многу што таа измислила модерна кујна, пишува Дојче Веле.
„Да знаев дека цел живот ќе морам да зборувам за таа проклета кујна, никогаш не би ја направила!“, рекла стогодишната Маргарете Шите-Лихоки во 1998 година во еден интервју, пренесува DW.
Но токму со таа „проклетата кујна“ таа ја испишала историјата на архитектурата и коренито го променила животот на домаќинките.
Денес, сто години подоцна, таа е позната не само како пионерка на социјалната архитектура, туку и како активистка на женскиот движење и хероина на отпорот против нацистичката диктатура. Преку целиот свој живот, целта на Австријката Маргарете Шите-Лихоки била да го подобри животот на другите луѓе – преку социјално станбено и својот најпознат изум – „Франкфуртска кујна“.
Крајот на 19-тиот век и индустриската револуција донеле огромни социјални промени. Напредокот во технологијата и науката бил побрз од било кога. Населението нагло растело. Многу луѓе се преселувале од селата во градовите за да работат во новите фабрики. Животните услови во преполните градови биле обележани со недоволна хигиена, болести и сиромаштија, пишува DW.
Тоа особено ја иритирало младата виенска студентка по архитектура, Маргарете Шите-Лихоки: 1917 година се пријавила на еден архитектонски конкурс. Пред тоа ги посетила преполните стамбени згради – сакала да разбере што им е навистина потребно на станарите.
Пре тоа, кујната воопшто не била посебна просторија во становите. Работничката класа готвела во средината на станот со една или две соби, најчесто на печка од леано железо. Постоеја полици или површини на кои се наоѓал приборот за готвење, но не и специјално кујнско мебелче какво што денес го познаваме.
Тогашната архитектура преминувала од декоративен стил кон „новата објективност“. Најважниот аспект на новиот пристап за градење била функционалноста. Токму таа филозофија „форма следи функција“ ја застапувала Маргарете Шите-Лихоки во своите проекти. За неа, архитектурата секогаш била тесно поврзана со вистинскиот живот и сите негови социјални проблеми. Тој став произлегувал од нејзиното потекло.
Социјална свест
Маргарете Шите-Лихоки е родена 1897 година во угледно интелектуално семејство во Виена. Нејзиното детство било исполнето со уметност и култура, но и со политика.
Нејзината мајка била поврзана со виенската уметничка сцена, но и со пацифистичките и феминистички кругови. Маргарете сè тоа го впивала од малечка. Така веќе како девојче била заинтересирана за политика и отворена за пошироки општествени теми. Била свесна дека многу луѓе не живеат така како неа. Сето тоа го обликувало нејзиното разбирање на уметноста, дизајнот и архитектурата – и на крајот и ѝ донело победа на конкурсот на кој се подготвувала, разгледувајќи сиромашни квартови во Виена.
Поруджбина од Франкфурт
По Првиот светски војна, разорената Европа итно требала станови, брзо и по ниска цена. Се создадоа нови стамбени квартови со социјални станови за сè поголемата работничка класа и оние кои останале без дом за време на војната.
Во Франкфурт, градскиот советник Ернст Мај покренал програма за станбено решавање „Нови Франкфурт“. Негова цел била да се реши станбената криза за само десет години. Мај ја ангажирал Маргарет Шите-Лихоки, позната по своите прагматични концепти, да осмисли одговарачка кујна. Таа кујна требала оптимално да го искористи ограничениот простор во новите згради и истовремено да го олесни секојдневниот живот на станарите.
Маргарет, тогаш во доцните дваесетти, се фокусирала на работата. Мерела, пресметувала и планирала: Колку чекори ѝ се потребни на домаќинката за да премине од еден крај на просторијата на друг? Како се движи? Каде се наоѓаат потребните предмети? Како да се чуваат децата на око додека се работи во кујната?
Од жена – за жени
Резултатот бил следен: просторија долга 3,44 метра и широка 1,96 метра, со клизни стаклени врати кои овозможувале поглед во дневната соба и голем прозорец на една страна. Овие димензии биле стандардни за сите новоизградени франкфуртски станови, а кујната на Маргарете точно одговарала на тие димензии. Нејзините модули влегле во масовна индустриска производство.
Биле тоа ормари од подот до плафонот, работни плочи, судопери со решетки за цедење, фиоки за кујнски отпад и алуминиумски садови за најважните состојки за готвење. За да се надмине почетната скепса кон оваа иновативна кујна, спроведена е интензивна рекламна кампања. Самиот градски советник за градба, Ернст Мај, го пропагирал изумот на Маргарете како „кујна која ја направила жена за жени“.
Така се родила „Франкфуртската кујна“ која претставувала вистинска револуција во домаќинствата. Во контекст на зајакнувањето на феминизмот во тоа време, таа била и на мета на критики, според кои ефикасноста на работата во таква кујна уште повеќе ги врзувала жените за шпоретот. Но, кујната како посебна и намесно уредена просторија до денес останала непремостена во становите на работничката класа.
Отпор на нацистите
„Франкфуртската кујна“ станала голем успех. Поруджбите стигнувале од целиот свет, а само францускиот министер за работа побарал 260.000 комплети.
И покрај меѓународното признание, Маргарете не мирувала и останала целосно посветена на отстранување на социјалните неправди. Во периодот на нацизмот, тоа ја чинило скоро животот. Откако Австрија била присоединирана кон нацистичка Германија, таа како комунист и нелегалец се борела против нацистите. Била уапсена и едвај избегнала егзекуција.
По Втората светска војна, Маргарете Шите-Лихоки се ангажирала во мирното движење и движењето за права на жените. Држела предавања, градела станови и градинки во Германија, Русија, Куба и ГДР и поттикнувала млади архитектки да бидат храбри и ангажирани.
Мајка на сите вградените кујни
Сепак, најпозната заоставштина на Маргарете Шите-Лихоки останува „Франкфуртската кујна“. Идејата за мултифункционален кујнски простор останала до денес. Дизајнот нема граници – било да се работи за минималистичка кујна во индустриски стил, удобна рустикална кујна, елегантни модули или варијација на полуотворена или отворена кујна со централен блок за обработка на намирници и готвење. Зад сите модерни кујни стои принципот на австриската дизајнерка: да се постигне што повеќе со што помалку напор. Со „Франкфуртската кујна“ таа создала „мајка“ на сите вградените кујни.
