Во дигиталната ера, интернетот не е само алатка – тој е инфраструктура, платформа за комуникација, трговија, образование и политичко влијание. Но како што се приближуваме кон 2030 година, прашањето што станува сè погласно е: кој ќе го контролира интернетот? Дали ќе биде под јурисдикција на националните држави, или ќе остане во рацете на глобалните технолошки корпорации?
Во последната деценија, интернетот се трансформираше од децентрализирана мрежа во систем доминиран од неколку гиганти – Google, Amazon, Meta, Microsoft и Apple. Овие компании не само што управуваат со најголем дел од дигиталната инфраструктура, туку и со податоците, алгоритмите и платформите преку кои милијарди луѓе комуницираат, купуваат, работат и гласаат.
Од друга страна, државите сè повеќе се обидуваат да го вратат суверенитетот над дигиталниот простор. Европската Унија, преку регулативи како GDPR, Законот за дигитални услуги и NIS2 директивата, се обидува да постави јасни правила за заштита на личните податоци, транспарентност на алгоритмите и безбедност на мрежите. Кина оди чекор понатаму, со целосна контрола врз интернетот преку „Големиот дигитален ѕид“, цензура и национални платформи.
САД, иако дом на најголемите тех-компании, се соочуваат со внатрешни притисоци за регулирање на монополите, заштита на приватноста и спречување на политичка манипулација преку социјалните мрежи. Во 2025 година, американскиот Конгрес усвои неколку закони кои бараат поголема одговорност од платформите за содржината што ја хостираат, особено во контекст на избори и дезинформации.
Но токму договорите меѓу државите и корпорациите ја покажуваат комплексноста на оваа битка. Пример е британската влада, која во 2025 година склучи договор со Google за модернизација на јавните ИТ-системи, вклучувајќи здравството и полицијата. Иако Google понуди бесплатна технологија и инвестиции, експертите предупредија на ризикот од „vendor lock-in“ – зависност од странски добавувач кој е подложен на американски закони.
Ова отвора суштински прашања: Кој ги поседува податоците на граѓаните? Кој има пристап до нив? И дали државите можат да гарантираат дигитален суверенитет кога инфраструктурата е во рацете на приватни компании?
Во меѓувреме, Обединетите Нации преку Светскиот самит за информатичко општество се обидуваат да иницираат глобален дијалог за управување со интернетот. Но консензусот е далеку – додека западните земји инсистираат на отворен интернет, авторитарните режими бараат поголема контрола и национална регулација.
Во 2030 година, можно е да се соочиме со фрагментиран интернет – „splinternet“ – каде различни региони ќе имаат различни правила, платформи и пристап. Ова веќе се случува: TikTok е забранет во некои земји, Google нема пристап во Кина, а Русија развива сопствени алтернативи на западните платформи.
Технолошкиот напредок, особено во областа на вештачката интелигенција, дополнително ја усложнува ситуацијата. Алгоритмите што ги користат платформите за препораки, реклами и модерирање на содржина се сè помалку транспарентни, а нивното влијание врз јавното мислење, избори и дури и менталното здравје е огромно.
Во оваа битка, граѓаните често се пасивни набљудувачи. Но нивната улога е клучна – преку дигитална писменост, притисок за транспарентност и избор на платформи што ги почитуваат нивните права. Битката за интернетот не е само технолошка – таа е политичка, економска и етичка.
Дали иднината ќе донесе интернет под контрола на јавниот интерес, или ќе остане во рацете на неколку корпорации? Одговорот ќе зависи од тоа дали државите ќе успеат да изградат дигитална инфраструктура што е независна, сигурна и транспарентна – и дали граѓаните ќе бараат отчетност од оние што го контролираат дигиталниот свет.
Во 2030 година, интернетот нема да биде само мрежа – ќе биде огледало на глобалната распределба на моќ. А прашањето „Кој ќе го контролира?“ ќе биде синоним за „Кој ќе владее?“
