Мапирање на урбаната култура
По отворањето на групата „Графити.мк“, почнав систематски да ги истражувам и документирам. Избирав локација, ја посетував, ги документирав сите графити – и значајните и незначајните, и убавите и грдите, и оние кои ги красеа фасадите, и оние кои можеа да се наречат вандализам. Сето тоа беше израз на еден урбан дух, на народот, на времето.
Овој текст требаше да биде последен во серијата „Графити приказни“ за 2024-та година. По дванаесет месеци и исто толку исцрпни патеписи за графитите, мапирање и лоцирање со координати, сфатив дека ова патешествие беше нешто повеќе – повторно спознавање на мојот град и на себеси. Но, не собрав сили да го напишам навреме. Можеби затоа што знаев дека со него завршува едно поглавје од моето истражување. Но, потоа се присетив на пораките за претходните мои графити патеписи….
Наташа Андонова, трудољубива истражувачка и љубителка на литературата и уметноста од порталот Блен.мк, ми рече нешто што длабоко одекна во мене:
„Ова со графитиве ти е прекрасен проект. Денеска поминував низ Дебар Маало и по текстот што ти го читав вчера ми беше како да влегувам во нов простор. Обично го сакам навечер, ама преку ден со сета гужва само гледам побргу да фатам магла. Сега почнав да ги препознавам графитите од текстот, да се загледувам, да барам некои…“
На редит, еден корисник напиша: „Ау, овој бил Einstürzende логото шо го стааше сегде! Југо 45 на Забрањено пушење требаше да си ја пуштам за вакво носталгичење и илустрација. Дечково е the nightwatchman flame-keeper od waltzing Matilda на tom waits.“ Пријателите во приватни пораки додаваа: „Како пишуваш ти, човече!…“
Се уште се чувствував недокажан, непотврден, постојано во борба со себеси – и затоа го направив единственото што знам – рипнав на точакот и се упатив кон нова авантура.
Соборен храм, 1994 година
Пред да зачекорам во светот на кулите, морав во мислите да се вратам на тој простор од мојата младост. Беше април 1994. Курт Кобејн се самоуби, а пред Соборниот храм се собра група клинци. Не од наивност или затоа што сметаа дека некој што промовирал дроги, секс и панк-рок заслужуваше помен пред храм – овој простор едноставно беше собиралиште на алтернативната младина.
Со најдобриот другар Вла седевме на клупа, млади, телесно и ментално недооформени, збунети и полни со фрустрации, но убедени дека знаеме „сè на свет“. Вла, „металец во душа“, ме задеваше со песната „Лажен алтернативец“ од демо лентата на тогаш младиот хип-хоп бенд САФ. Беше општопознато дека во 80-тите металците и раперите не се поднесуваа, па кога користеше раперска песна против мене, за него тоа беше како да убива две муви со еден удар.
Многумина дојдени таа вечер воопшто не ги ни слушале Нирвана. Суровиот и нерафиниран звук на Bleach не им го сменил животот, ниту главите им биле „разнесени“ од Blew, не ги задевале заради „Love Buzz“, ниту Nevermind ги оставил со подотворена уста. Беа таму од помодност или да ги задеваат „лажните алтернативци“. Кечо, поранешен тапанар од мојот бенд – тогашен на Суперхикс, се појави со гласна порака за Кобејн: „Еден ропак помалку!“
Се насмеав и му кренав рака во знак на поздрав. Да, панкерите ги мразеа и алтернативците, но и едните и другите со нивното присуство признаваа дека во музиката се случуваше нешто монументално, нешто што сите нè продрмуваше и нè тераше да се тргнеме од пред системите и да излеземе од дома.
Тоа беа 1990-тите, но што е со денес?
Кула 22: современи пораки на стари ѕидови
Кулите беа градени во 1960-тите, по земјотресот кој го уништи Скопје. Стабилни и издржливи градби според новите стандарди, а сега нивните столбови беа платно за нова генерација уметници. На столбовите од кула 22 (Вељко Влаховиќ 18) прво ме пречека стенсилот „Капитализмот те уништува“, а веднаш до него српот и чеканот како симбол на комунизмот. Графитот „Echo“ меѓу нив како да водеше таен дијалог за минатото и сегашноста.
Стенсилот Illiterate, чест низ центарот, стоеше покрај „СРВ ’97“ испишано со маркер – посвета на КК Работнички и навивачите City Park Boys. Тука беше и потписот на познатиот цртач Миле SRK. BUSK се имаше потпишано на оронетата фасада под ‘рѓосаниот олук и скршениот прозорец со решетки што не го спасиле стаклото. Над сè тоа несмасно се протегаше кабел – можеби носеше струја или можеби беше дел од информацискиот автопат. Сето тоа беше дел од една поголема слика на пост-транзициска Македонија, земја без перспектива каде цените на становите растеа, иако сите сакаа да заминат јабана!
На друг ѕид, врамен помеѓу два столба и украсен со мали бетонски прозорци – дело на пост-земјотресните бруталистички архитекти на Скопје, стоеше големо парче графит ЕШТ. Оваа екипа, новите момци кои го запоседнаа Центарот на градот – е сеприсутна.
Тука беше и Кер, а и еден мистериозен графит со статуи кои личат тие од Велигненските острови. Над нив, совршена композиција за пост-комунистичко, пост-транзициско, новокомпоновано-капиталистичко општество: прозорци обрабени со бетон, вентилациски отвори и алишта кои се сушат на жица!
Простор на сеќавања: подземјето на 90-тите
Патот кон кулите 23 и 24 ми будеше лавина сеќавања. Тука ја поминав мојата младост – не само пред Соборниот храм, туку и на тромеѓето меѓу клубовите СФ и ЗОТ, спроти КИМ.
ЗОТ, спроти Ким, не постои повеќе, ниту трошната куќа во која што се наоѓаше. Сега таму е зграда, грда и новокомпонирана. Со Владо и братучетка му Оља, кисневме таму. Кога немаше свирки растуравме фудбалче таму или во Сабвеј, или на билјард во близина. Не можев да погодам топка во фудбалче, а во билијард постојано утнував, но не ми беше гајле – бев со пријателите и тоа беше најбитното.
Понекогаш одевме до клупите кај МВР зад Градски ѕид кој се наоѓа во близина и локавме пиво од околните продавнички. Никој никогаш не ни барал лична карта, продавничките и сендвичарите работеа цела ноќ. Кинг Бургер – името имитација на Бургер Кинг – работеше и кога беше забрането: после 12 ноќе нарачуваш сред улица, во темница, ти даваат кеса, плаќаш и бегаш. „Скопско“ беше 24 денари – рај!
Кули 23-24: нови генерации, нови пораки
Денес, на кула 23, доминираа големи парчиња од ЕБСФ од 2020 година и ПСЖ – екипата создадена кога Микс и Дарма заминале. Родео се истакнуваше со геометриски букви во црвено што дречеа на ѕидот, а тука беа и TSRV, 163 и други.
Политичкиот коментар беше присутен преку стенсилот со прасе и текстот „Зад шпиунката“…
Секој нов слој графити беше како археолошки слој на урбаната култура, со ЕБСФ како моментални владетели на просторот. Слоевите се натрупуваа еден врз друг, секој носејќи дел од духот на своето време. Тука беше и неизбежниот Вутар, рапер, цртач и тату-артист од ЕБСФ, а до него – соодветно графитот RP – Rap Pozitiv!
Дима во 2017 мудро го имаше поставено својот потпис високо за да го сочува од прецртување. На еден столб стоеше полуискинат стикер Fresh Ideas – човек што држи кутија полна мозоци, а странските уметници SNK, DIG и Korbo го дополнуваа овој урбан мозаик.
Ако не можеш напред – одиш назад…
Во 1990-ти, кој не сакаше да си го мрзне газот на клупите зад МВР, киснеше во подземните клубови Сабвеј и СФ каде што атмосферата беше жешка. Шутките во малите замрачени подрумски простории на овие клубови беа нешто за што живеевме. Во СФ имаа триаглести масички чии што шпицеви просто повикуваа за нечија дупната глава.
Живеевме „од сабота до сабота,“ како во времето кога свиревме со Кечо, во нашиот средношколски мелодичен хардкор-панк бенд Social Imbecillity… какви имбецили!
Вла пропушти бус 50-ка. „Земи такси,“ го советував, онака наивно. Живеев во Центар, привилегирано копиле, кое никогаш не се клацкало по бусеви кои смрдат на дизел и секогаш доцнат или воопшто не доаѓаат на станица. „На што ти личам јас? На Рокфелер,“ се побуни тој.
Други времиња, други муабети…
Кула 25
Беше крај на 2024 година, повторно блага зима, какви што не беа порано, а на еден од столбовите ме пречека необично романтична сцена – црвен цвет што се извиваше нагоре како да расте од самиот бетон. Некој анонимен урбан градинар оставил свој печат, претворајќи го студениот бетон во платно за ботаничка имагинација. Но иронијата на урбаната сцена не потфрли – веднаш до цветот стоеше гладен Pacman, спремен да го проголта овој момент на убавина во градската џунгла.
Погледот ми се задржа на едно дело на Драш, еден од пионерите на скопската графити сцена. Некој го имаше пречкртано неговиот графит – класичен пример за генерацискиот судир во графити културата, каде новото постојано го брише старото. Но веднаш до него, како некаков урбан реваншизам, блескаше едно извонредно свежо парче на Бурек – потсетник дека новата генерација не само што руши, туку и гради.
Всушност, новата генерација целосно доминираше на оваа кула. Бурек, Пипер и Mars од екипата СБК КТС оставиле серија графити што зборуваа за новата естетика на скопската улична уметност.
Борат, Рубик и Corn додале свои потписи, создавајќи една жива галерија на современата сцена. Арис, секогаш присутен, го комплетираше овој мозаик на новата школа.
Ќе се вратам повторно
Овие кули се повеќе од станбени објекти или платно за графити – тие се живи сведоци на трансформацијата на Скопје – од поранешната меѓународна солидарност преку денешната културна трансформација. Од собиралиште на алтернативци во 90-тите до современа урбана галерија, просторот постојано се менуваше, но секогаш задржуваше по нешто од секоја генерација што поминала оттука.
Можеби затоа се чувствував постојано недокажан и непотврден, во борба со себеси. И можеби затоа ми требаше време да го напишам овој текст – последен од серијата за 2024-та, но прв за 2025-та. Нов почеток, нови предизвици, нови урбани истражувања што допрва следуваат.
Или можеби конечно ќе ми се здосади од градов, ќе заминам на село и не се враќам повеќе! Је-и-је-и-је!!!
Автор: Бранко Прља
Извор: https://arno.mk/hram-na-grafitite-na-kulite-karsi-soborniot-hram/
