Во Македонија често се повторува истата реченица: граѓаните се апатични, незаинтересирани и отсутни од јавниот живот. Но ова објаснување е погрешно – и удобно. Полесно е вината да се префрли на граѓаните отколку да се постави непријатното прашање: дали системот воопшто им дозволува на граѓаните да влезат во разговорот?
Чувството дека институциите „не зборуваат со нас“ е речиси универзално искуство. Соопштенијата се долги, формални и преполни со фрази што создаваат впечаток на активност, но ретко нудат конкретни одговори. „Се преземаат активности“, „се работи на решенија“, „во рамки на законските можности“ – јазик што повеќе крие отколку што објаснува. Проблемот не е во тоа што граѓаните не сакаат да разберат. Проблемот е во тоа што институциите избрале да не зборуваат разбирливо.
Институционалниот јазик во Македонија е бирократски, правно набиен и затворен. Тој не е создаден да ѝ служи на јавноста, туку да ја заштити институцијата. Комуникацијата се третира како формална обврска, а не како јавна услуга. Соопштението се смета за завршена работа, без оглед на тоа дали некој навистина разбрал што значи донесената одлука, зошто е донесена и какви последици ќе има во секојдневниот живот.
Овој начин на комуникација не е случаен. Во услови на политички тензии, комуникациските стратегии сè почесто се креираат од институционалните центри на моќ. Тие имаат клучна улога во конструирањето на официјалните наративи и во управувањето со јавната перцепција. Наместо простор за критичка дебата, се нуди однапред подготвена рамка во која јавноста треба да ги толкува настаните.
Во пракса, тоа резултира со асиметрична комуникација – модел „од-горе-надолу“, каде институциите зборуваат, а граѓаните слушаат. Кампањите се еднострани, селективни во изборот на информации и насочени кон создавање поддршка за одредена позиција, а не кон отворање вистински дијалог. Одлуките се објавуваат кога веќе се донесени, без претходно вклучување или објаснување. Граѓаните, а особено младите, се сведуваат на пасивни приматели на факти.
Токму тука настанува јазот. Институциите зборуваат јазик на закони и процедури, додека граѓаните живеат во реалност на несигурни работни места, високи трошоци, одложени можности и постојана неизвесност. Кога тие два света не се среќаваат, се создава чувство дека државата е далечна, рамнодушна и недостапна. Не затоа што не постои, туку затоа што не објаснува и не слуша.
Во ваков контекст, медиумите имаат клучна улога како посредник меѓу институциите и јавноста. Но кога и медиумите само механички ги пренесуваат институционалните соопштенија, без контекст, анализа и „превод“, проблемот дополнително се продлабочува. Информацијата формално е пренесена, но суштински не е разбрана. Наместо информирана дебата, се создава конфузија, отпор и цинизам – чувство дека ништо не зависи од мене.
Ова има сериозни последици за демократијата во пракса. Кога граѓаните не ги разбираат одлуките, не можат ниту аргументирано да ги поддржат, ниту да ги критикуваат. Јавниот простор се сведува на емоции, шпекулации и недоверба, а не на рационална и информирана дебата. Во таква средина, апатијата не е избор – таа е последица.
Алтернативата постои. Наместо еднонасочна и хиерархиска комуникација, потребен е пристап што подразбира двонасочен дијалог, активно слушање и вклучување на граѓаните како рамноправни учесници. Симетричната комуникација не значи губење на авторитет, туку градење доверба. Особено кога станува збор за чувствителни прашања како европската интеграција, реформите и иднината на младите, социјалните прашања, начинот на комуникација е подеднакво важен како и самата политика.
На крајот, прашањето не е дали граѓаните се незаинтересирани за институциите. Прашањето е дали институциите се подготвени да зборуваат јасно, човечки и разбирливо – и да слушаат. Граѓаните не се апатични. Тие едноставно не се поканети во разговорот. А демократија што не слуша, не губи само доверба – таа ја губи својата смисла.
