Годишно во светот се произведуваат околу 460 милиони тони пластика, а тој број е двојно зголемен во последните десет години. Според проценките, ако не се преземат мерки, глобалното производство на пластика може да достигне 1.231 милиони тони до 2060 година. Најголемите потрошувачи на пластика се пакувањето, текстилната индустрија, градежништвото и транспортот, со тоа што 40% од целокупната произведена пластика се користи за пакување, додека 70% од облеката содржи синтетички влакна како полиестер, најлон и акрил, кои ослободуваат микропластични честички при перење.
Микропластиката претставува еден од најголемите еколошки и здравствени предизвици на современото општество. Овие ситни пластични честички, со големина помала од 5 милиметри, се присутни насекаде – во воздухот, водата, храната, па дури и во човечкото тело.
Иако прецизни бројки за глобалното производство на микропластика се тешко достапни, истражувањата покажуваат дека огромни количини завршуваат во животната средина. 35% од микропластиката во океаните потекнува од синтетичка облека, а гумите на возилата испуштаат микрочестички кои загадуваат воздухот и почвата. Микропластика се наоѓа и во козметички производи како пилинзи, пасти за заби и шминка, но ЕУ презеде мерки за нивна забрана и замена со природни алтернативи.
Во последните пет децении, повеќе од 139 милиони тони пластичен отпад се акумулирани во реките, езерата и океаните, со 109 милиони тони во слатководните екосистеми и 30 милиони тони во морињата и океаните. Истражувањата откриваат присуство на микропластика во воздухот, дождовната вода, арктичкиот мраз, па дури и во човечката крв, што ги отвора сериозните прашања за нејзиното долгорочно влијание врз здравјето.
Според Светската здравствена организација, микропластиката која што досега е откриена во водите за пиење – во моменталната количина не претставува ризик за здравјето. Сепак потенцираат дека заклучоците се базирани на многу мал број на студии поради што велат потребни се повеќе истражувања на оваа тема. Она што е важно според експертите е правилното управување со пластичниот отпад кој станува се поголема опасност за околината и живиот свет.
Микропластиката во Македонија
Годишно во Македонија се создаваат над 150.000 тони пластичен отпад, а само 10% од него се рециклира, што претставува голем еколошки и инфраструктурен предизвик. Ограничената законска рамка, недостигот на инфраструктура и ниската свест кај граѓаните се клучни фактори што го спречуваат ефикасното управување со отпадот. Најголем дел од пластиката завршува на депонии, се согорува или останува во животната средина, придонесувајќи кон загадување на почвата, водата и воздухот.
Во државата постојат околу 54 активни депонии, но само една – „Дрисла“ во Скопје – исполнува дел од стандардите за еколошко управување. Останатите депонии не ги задоволуваат основните критериуми за складирање, често претставувајќи сериозен еколошки ризик. Пластиката, стаклото, органскиот отпад и други материјали неретко завршуваат неселектирани на депониите, што го влошува нивното негативно влијание врз животната средина.
Нередовното управување со отпадот доведува до контаминација на почвата, водите и воздухот, а согорувањето на пластиката дополнително ослободува токсични гасови, кои можат да имаат штетно влијание врз здравјето на населението. Еден од најзначајните проблеми е недоволната инфраструктура за рециклирање – Македонија нема доволно капацитети за селектирање и обработка на различните видови отпад, особено пластиката, која сочинува значаен дел од вкупниот отпад.
Институтот за јавно здравје во една од студиите ја обработува темата на микропластиката во водите за пиење и според која се уште не е утврдено колкава концентрација на микропластика во водата што ја пиеме може да ја толерира човековиот организам и експертите за јавно здравје допрва почнуваат да ги проучуваат здравствените ризици.
Според студијата, ризикот од изложеност на микропластика во водата за пиење во Македонија е многу помал во споредба со други земји, бидејќи Македонија не излегува на море или океан, каде што загадувањето со пластичен отпад е поголемо.
„Практично нема затоа што тие води што ги црпиме ние за јавно водоснабдување не се од прв ниту од втор водоносен слој, туку некаде од трет водоносен слој – значи има заштита од два непропусни водоносни слоеви и водата која продира полека да дојде до тој трет водоносен слој многу време е потребно да се исфилтрира и се филтрира така што пластиката се елиминира во горните слоеви на почвата. Плус ние сме сувоземна држава, не сме на море, не сме на океан, така што ризикот од изложенот на микропластика е многу помал него во други земји кои што се на пример изложени на океани.“ – велат експертите.
Во однос на законската регулатива, Македонија сè уште нема конкретни мерки за ограничување на микропластиката, но следи дел од европските директиви за намалување на пластичниот отпад. Во Европската Унија, постојат строги регулативи за забрана на микропластика во козметика, детергенти и спортски површини, со цел да се намали загадувањето за 30% до 2030 година. Новите правила бараат од производителите да дадат упатства за правилно користење и исфрлање на производите, за да се спречат емисиите на микропластика.
ЕУ во борба против микропалстиката
Европската Унија презема мерки за борба против микропластиката преку строгите регулативи за ограничување на нејзината употреба во различни индустрии. Во секторот за храна и вода, се воведуваат подобрени филтрациски системи и се намалува употребата на пластични пакувања. ЕУ работи на подобрување на филтрацијата на водата за пиење и намалување на пластичните пакувања за храна. Новите регулативи бараат од производителите да користат биоразградливи материјали наместо пластика. Забранета е употребата на микропластични честички во пилинзи, пасти за заби и шминка, бидејќи тие завршуваат во водните ресурси. Производителите мора да ги заменат со природни алтернативи. Новите стандарди бараат нетоксични и биоразградливи материјали во производството на детски играчки, со цел да се намали изложеноста на микропластика кај децата. ЕУ воведува регулативи за намалување на синтетичките влакна што се ослободуваат при перење. Производителите се охрабруваат да користат еколошки текстили и да развиваат технологии за филтрирање на микропластиката во индустриските процеси. Забранета е употребата на микропластика во формулите на детергентите, а компаниите мора да користат природни алтернативи.
Годишно во светот се произведуваат околу 460 милиони тони пластика, кои се закана за здравјето и животната средина. Целта на ЕУ е намалување на загадувањето со микропластика за 30% до 2030 година, со строги барања кон производителите да обезбедат јасни упатства за користење и исфрлање на производите, како и развој на иновативни решенија за намалување на емисиите.
Микропластиката, иако невидлива за голото око, претставува голем глобален проблем, кој бара итни мерки за заштита на животната средина и здравјето на луѓето.Европската Унија презема сериозни мерки за намалување на микропластиката во различни производи, со цел да го ограничи нејзиното влијание врз животната средина и здравјето на луѓето.
Штетноста на микропластиката за здравјето
Научниците предупредуваат дека микропластиката може да предизвика воспаленија, оксидативен стрес и имунолошки реакции. Истражувања покажуваат дека овие честички се пронајдени во крвта, белите дробови, срцевите артерии и дигестивниот систем. Долгорочната изложеност може да доведе до кардиоваскуларни заболувања, хормонални нарушувања и потенцијален ризик од рак.
Истражувањата покажуваат дека микропластиката може да се акумулира во: белите дробови – преку вдишување на честички од воздухот, дигестивниот систем – преку консумирање храна и вода контаминирани со микропластика и крвотокот – микропластични честички се пронајдени во човечката крв, што значи дека можат да циркулираат низ телото.
Еколошките и здравствените последици
Пластичниот отпад кој не се рециклира со тек на време се распаѓа на микропластика, која влегува во синџирот на исхрана. Загадувањето со микропластика е поврзано со здравствени проблеми кај луѓето, вклучително хормонални нарушувања и кардиоваскуларни заболувања. Освен тоа, согорувањето на пластиката испушта токсични гасови како диоксини и фурани, кои ја влошуваат состојбата со квалитетот на воздухот.
Микропластиката е глобален проблем што бара итни мерки. Иако нејзиното влијание врз здравјето сè уште се истражува, факт е дека овие честички се присутни во нашето тело и околина. Намалувањето на употребата на пластика, подобрувањето на филтрацијата на водата и законските регулативи се клучни чекори кон решавање на овој проблем.
