По прифаќањето на мировниот предлог од Доналд Трамп, ситуацијата во Газа се движи со голема брзина и тоа помеѓу надеж и сомнеж. Планот, замислен како 20-точков нацрт за затворање на конфликтот меѓу Израел и Хамас, предвидува истовремено замрзнување на борбите, размена на заложници и постепено повлекување на израелските сили под надзор на меѓународни тела.
Прекин на огнот и први чекори
Планот предвидува веднаш прекинување на сите оружени дејства и ослободување на сите заложници во рок од 72 часа, како и ослободување на палестински затвореници — дел од контра-претставка на Израел. Израел, пак, ќе се повлече на договорена линија, додека меѓународна сила ќе ја преземе сигурносната улога.
Инаку, некои убедувања во планот – како практичното повлекување на Израел — се заглавени и се предмет на дебата. Хамас, од своја страна, ја прифати идејата во „позитивен дух“ и изрази подготвеност да преговара за деталите.
Меѓутоа, повеќе палестински фракции и поединци предупредуваат дека планот ги игнорира основните права — како контрола, власт и право на самоопределување.
Жители се враќаат — домаќинствата, не така
По прекинот на огнот, илјадници жители на северниот дел од Газа почнаа да се враќаат во своите домови. Но, многумина се соочуваат со сурова реалност: домови уништени, улици во рушевини, инфраструктура исчезната. „Газа веќе не е оној што го паметевме,“ изјавуваат некои што се враќаат.
Политика и контрола: надеж или пауза?
Однапред е предвидено дека Хамас нема да учествува во администрирањето на секторот, и сите негови воени капацитети ќе треба да бидат растурени.Новата власт би требало да биде технократска – составена од Палестинци и меѓународни стручњаци — под надзор на таканаречен „Board of Peace“, кој ќе го предводи Трамп со поддршка на поранешниот британски премиер Тони Блер.
Меѓународни сили ќе бидат распоредени како стабилизаторни фактори и ќе го поддржуваат трансферот на полиција и безбедносни структури.
Но, критичарите предупредуваат дека тоа е сценарио со многу нејасни точки – колкава контрола ќе има Израел по повлекувањето, кој ќе го гарантира прекинот, дали ќе има вербално или привремено присуство, и како ќе бидат распределени геополитичките интереси.
Предизвици и прашања
Вербални гаранции vs. реална примена: дури и доколку планот е прифатен, чекорите од зборови до реалност се долги и кревки.
Контрола, моќ и суверенитет: дали Палестинците ќе добијат вистинска власт или само фасада?
Доверба и гаранции: како ќе се надгледува екранцијата, кои механизми ќе гарантираат дека страните ќе го почитуваат договорот?
Реконструкција и средства: Газа е шансално разорена — кој ќе плати обновата, кој ќе управува инфраструктурата, и кој ќе одлучува за распоредот?
Влијание на регионалните сили: Египет, Катар, Турција веќе учествуваат како посредници; нивната улога може да биде клучна за стабилноста.
Ризик од ренесување на конфликтот: ако Хамас или другите групи не прифатат или развијат нови сили, промена на статус-кво може да ги поттикне нови напади и конфликти.
Прифаќањето на мировниот предлог на Трамп отвора прозорец на историска можност за прекин на конфликти. Доколку се имплементира доследно — со транспарентност, меѓународна поддршка и вклучување на Палестинците — може да значи почеток на постепена стабилизација.
Но, историското искуство е полно со прекини, предавства и повторени оружени циклуси. Без доверба, механизмите за надзор и реална контрола, договорот може да биде само краткорочна пауза. Како што предупредуваат аналитичари, „Мир е преку преговори, но тие бараат дејства, не само зборови.“
