На 27 април 2017 година, Радмила Шеќеринска го преживеа најтемниот ден во нејзината политичка кариера. За време на нејзиниот мандат како пратеник во Социјалдемократскиот Сојуз на Македонија (СДСМ), насилна маса влезе во парламентот, таргетирајќи пратеници од опозицијата во текот на напнатата транзиција на власта. Талат Џафери, етнички Албанец и поранешен министер за одбрана, беше избран за нов претседател на Собранието, ставајќи крај на десетгодишната доминација на десничарската ВМРО-ДПМНЕ.
Вознемирени од промената на власта, поддржувачи на партијата која загуби, се пробија во парламентот, оставајќи траг на уништување и повредувајќи околу 100 лица, вклучувајќи пратеници и новинари. За време на нападот, Шеќеринска беше таргетирана бидејќи беше една од најистакнатите фигури во опозицијата во тоа време. Во хаотичните снимки што јавно циркулираа, еден од протестантите ѝ ја повлекува косата – акт на насилство кој подоцна резултираше со четиригодишна затворска казна.
Но, скоро осум години подоцна, во ноември 2024, Шекеринска го достигнува врвот на нејзината кариера, кога е назначена за заменик-генерален секретар на НАТО. Овој успех не само што претставува личен триумф, туку и момент на гордост за Северна Македонија и стратешки сигнал до остатокот од Европа дека често занемаруваната западнобалканска регија може да има попрогресивна улога во обликувањето на иднината на НАТО.
Назначувањето на Шеќеринска доаѓа во критичен момент за Западен Балкан и НАТО, бидејќи геополитичките тензии се засилија во Источна Европа поради тековните безбедносни предизвици и трета година на војна во Украина. Упорноста на Русија во Украина, растечките етнички конфликти во регионот и развивачката безбедносна ситуација поради неизвесниот статус на Косово и сепаратистичките закани во Босна и Херцеговина ја принудуваат НАТО да ја зајакне својата колективна одбрана, со посебен фокус на својот источен фронт кој го опфаќа поголемиот дел од Западен Балкан.
И покрај некои напредоци во изминатите три децении, регионот и понатаму е склон кон нестабилност и слабо владеење, со национализам поттикнат од територијални спорови, економски напнатости и етнички и религиозни поделби.
Официјалните лица на НАТО очекуваа дека позицијата на заменик-генерален секретар ќе ја заземе политичар од Централна или Источна Европа, по петгодишниот мандат на романскиот политичар Мирча Геоана. Дополнително признавајќи ги напорите на источниот фронт на НАТО, изборот на Шеќеринска беше забележителен, особено со оглед на конкуренцијата од поранешната заменик премиерка на Бугарија, Марија Габриел.
Габриел, исто така, двапати била европски комесар и имала клучни позиции во претходните бугарски влади. Изборот на личност со длабоко разбирање на Западниот Балкан сега му дава на НАТО вредна регионална перспектива и го поставува регионот со претставник кој разбира како регионалните поделби и комплексности можат да влијаат на пошироките стратешки приоритети.
Шеќеринска ја гради својата кариера со стабилен напредок. Нејзиното политичко влијание започнува рано како што напредувала низ редовите на СДСМ. Таа беше клучна во преговарањето на историски договори за малата балканска нација. Еден од првите беше Охридскиот рамковен договор од 2001 година, кој стави крај на насилниот внатрешен конфликт преку обезбедување поголеми права за етничките Албанци и поставување темели за политичка стабилност.
Договорот обезбеди целосна интеграција на етничките групи, чие учество претходно зависело од најголемата етничка заедница – ситуација која сè уште ја мачи регионот.
„Успехот на Охридскиот рамковен договор многу зависеше и беше резултат од единствениот став на Западот – ЕУ, САД и НАТО. Брзиот одговор и овој единствен пристап беа почетокот на успехот. Мислам дека оваа потреба постои и денес“, изјави Шекеринска во 2021 година, кога беше прашана за важноста на договорот за регионот.
Во 2002 година, таа станува заменик премиер за европска интеграција. Лидерството на Шеќеринска, кое беше фокусирано на реформите потребни за европска интеграција, било клучно за обезбедување на кандидатски статус на Северна Македонија за Европската Унија во 2005 година – важен момент кој земјата го задржува како преговорите за пристапување продолжуваат.
НАТО официјално ја призна Шеќеринска како важен лидер во регионот.
ВМРО ДПМНE жестоко ја критикуваше Шеќеринска во минатото, вклучително и обвинувања за злоупотреба на средства додека беше министерка за одбрана, тврдења дека ја користела својата позиција за унапредување на партиските интереси, дека обезбедувала вработувања за лојалисти на СДСМ во клучни државни институции и дека учествувала во финансиски малверзации што носеле корист за поединци блиски до неа.
Сепак, нејзиното именување во НАТО сега е пофалено од ВМРО-ДПМНЕ, партијата што моментално владее со Северна Македонија и чиј лидер е премиерот Христијан Мицкоски.
Како што неодамна изјави Мицкоски, и покрај разликите со Шеќеринска во однос на прашањата, политиките и идеологиите, владата сметаше дека треба да ја поддржи за позицијата во НАТО, имајќи предвид дека за истата конкурирале и кандидати од други земји.
„Воопшто немавме дилема дека треба да ја поддржиме Радмила Шеќеринска за заменик генерален секретар на НАТО, затоа што често повикуваме на единство и дијалог со опозицијата. А ако повикувате на тоа, а не го практикувате – тогаш сте хипокритични“, изјави Мицкоски кога беше запрашан за новата улога на Шеќеринска.
Охридскиот рамковен договор не беше единствениот момент кога Шеќеринска одигра пресудна улога во позиционирањето на Северна Македонија во глобалните сојузи. Како министерка за одбрана од 2017 до 2022 година, таа беше клучен фактор во Преcпанскиот договор со Грција во 2018 година, со кој беше решен повеќедеценискиот спор за името што го блокираше меѓународното признавање на земјата под уставното име.
Ова директно доведе до преименувањето на државата во „Северна Македонија“ и ѝ го отвори патот за членство во НАТО.
Шеќеринска спроведе сеопфатни реформи во одбраната, кои ѝ овозможија на Северна Македонија да ја заврши воената интеграција во НАТО за помалку од 19 месеци по зачленувањето во 2020 година – што, според неа, беше најбрза воена интеграција во Алијансата во тој период.
Во нејзино време, Северна Македонија активно придонесуваше со трупи во клучни НАТО мисии во Косово и Авганистан.
Западниот Балкан останува политички фрагментиран, со постојани предизвици како што се тензиите во Косово и Босна, како и нерамномерниот напредок кон евроатлантските интеграции.
Во нејзината нова улога во НАТО, Шеќеринска може да биде обединувачка фигура, покажувајќи дека лидери од регионот можат да добијат влијателни позиции во меѓународните институции со водење прагматични и реформски политики.
Нејзиното именување им дава можност на земјите од Западен Балкан да влијаат врз стратешката насока на НАТО, што на регионот му овозможува посилен глас за предизвиците со кои долго време се соочува – вклучувајќи хибридни закани и надворешни влијанија.
Во изминатата деценија, функцијата на заменик генералниот секретар на НАТО доби значење. Главната одговорност е да го заменува генералниот секретар и да претседава со седниците на Северноатлантскиот совет со 32 амбасадори двапати неделно или во итни состаноци, вклучително и во Советот НАТО-Украина.
Оваа позиција ја става Шеќеринска не само како клучен носител на одлуки во Алијансата, туку и како важна врска меѓу НАТО и Украина.
Во текот на тригодишниот конфликт, земјите од Западен Балкан имаа различни реакции кон обидите на Русија да ја контролира Украина.
Додека Хрватска и Северна Македонија ја осудија инвазијата, Србија – најголемата економија во регионот – остана блиска со Москва.
Сепак, Северна Македонија се истакна како еден од најлојалните поддржувачи на Украина во регионот.
Во контекст на неодамнешното свртување на американскиот претседател Доналд Трамп од поддршката за Украина, како и растечкиот јаз меѓу неговата администрација и европските сојузници околу крајот на војната, Шеќеринска беше недвосмислена дека „НАТО останува решен да ја поддржи Украина“.
Иако мала земја, Северна Македонија е меѓу четирите водечки НАТО држави според воената помош за Украина според бројот на жители.
Таа досега донираше околу 30 тенкови Т-72, 12 хеликоптери Ми-24, четири борбени авиони Су-25, значителни количини муниција и друга критична опрема.
Овие чекори покажуваат дека дури и малите членки можат да имаат влијание во НАТО, но и испраќаат јасна порака до Киев – солидарноста на НАТО важи за сите членки, без разлика на нивната големина.
Една од клучните теми на агендата на НАТО е зголемување на одбранбените трошоци на земјите-членки, како дел од новата реалност во Алијансата.
Шеќеринска е во согласност со ставот на Трамп – дека НАТО сојузниците треба да го преземат својот дел од товарот за колективната безбедност.
По неодамнешните разговори во Париз, таа повторно ја нагласи потребата од итна воена поддршка за Украина и заеднички европско-американски фронт за обезбедување траен мир.
„Не можеме да дозволиме Минск 3.0“, изјави таа.
Именувањето на Шеќеринска ја потврдува улогата на Западен Балкан како активен партнер на глобалната сцена.
„Многу европски земји заборавија да размислуваат за прашањата на војната и мирот“, изјави Шеќеринска. „Не сфаќаат дека во моментот кога ќе ја изгубите стабилноста и мирот – ништо друго не е важно. Ние сѐ уште го паметиме тоа.“
За Западен Балкан, ова е шанса да ја редефинира својата улога во европската и глобалната безбедност.
За НАТО, Шеќеринска носи лидерство, искуство и докажана способност за градење консензус.
За Украина, нејзината улога ја потврдува единството на НАТО и силната поддршка за Киев – без оглед на големината или географијата на сојузниците.
Автор: Бојан Стојковски, слободен новинар кој се занимава со надворешна политика и технологија, Скопје, Северна Македонија. Неговите написи се објавувани и во ZDNet и Nature.
