Европската Унија последните децении се соочува со сè посериозни демографски предизвици што ѝ се закануваат на одржливоста на нејзините економии и социјални системи.
Според податоците на Евростат, стапката на наталитет е на рекордно ниско ниво, додека делот од постарата популација постојано расте, а сè поголем е јазот меѓу потребите на пазарот на труд и отпорот кон имиграцијата.
Пад на наталитетот
Во 2023 година, во ЕУ се родиле 3,67 милиони деца — околу 5,4% помалку отколку во 2022 и најмалку од почетокот на водење статистика во 1961 година. Стапката на фертилитет изнесувала 1,38 живородени деца по жена, далеку под нивото од 2,1 потребно за едноставна репродукција.
Најниските стапки се забележани на Малта (1,06) и во Шпанија (1,12), а највисоки во Бугарија (1,81) и Франција (1,66). Во Хрватска изнесувала 1,47.
Просечната возраст на жените при раѓање на првото дете во ЕУ е 29,8 години — најниска во Бугарија (26,9), а највисока во Италија (31,8). Трендот на одложување на мајчинството го намалува вкупниот број на деца што жените ги имаат во текот на животот.
Стареење на населението
Стареењето дополнително ја влошува демографската слика. Ова се изразува преку таканаречениот „индекс на старосна зависност“ — односот на лица постари од 65 години во однос на работоспособните (15–64 години). Во почетокот на 2024, индексот во ЕУ изнесувал 33,9%, односно 34 постари лица на 100 работоспособни. Најниски бил во Луксембург (21,7%) и Ирска (23,6%), а највисоки во Италија (38,4%) и Португалија (38,2%). Во Хрватска бил 37,5%.
Во 2024 година, на еден пензионер доаѓале само 1,39 работници — недоволно за стабилен пензиски систем.
Имиграцијата како нужност
Поради падот на наталитет и стареењето, имиграцијата станува клучна за одржување на работната сила и економскиот раст.
Во 2022, околу 5,1 милиони имигранти дошле во ЕУ од земји надвор од Унијата — двојно повеќе од 2021. Најмногу примиле Германија (1,6 милиони), Шпанија (860.000) и Италија (334.000).
Имигрантите имаат повисок наталитет
Жените родени надвор од ЕУ имаат повисока стапка на фертилитет и со тоа придонесуваат за бројот на раѓања. Во 2023 година, околу 23% од новороденчињата во ЕУ имале мајки родени надвор од земјата каде што родиле — вклучувајќи ги и оние надвор од ЕУ.
Јужна ЕУ со полоши демографии
Иако цела ЕУ се соочува со проблемот, јужните земји како Шпанија и Италија имаат пониски стапки на раѓања и постара популација отколку северните како Франција, Шведска или Ирска — поради економски, културни и институционални фактори.
Северните земји имаат поразвиени социјални политики: платени породилни и татковски одмори, субвенционирани градинки, флексибилно работно време и даночни олеснувања.
Колапсот е можен наскоро
Според проекциите на Евростат и ОЕЦД, до 2050 година, ЕУ ќе има повеќе од 56 пензионери на секои 100 работници. Во земји како Италија, Грција, Португалија и Хрватска ситуацијата ќе биде уште полоша.
Без зголемување на наталитетот, имиграцијата и реформи во пензискиот и здравствениот систем, можно е да се појават: финансиски колапс на пензиските фондови, пад на продуктивноста и економскиот раст, намалување на јавни услуги, социјални и политички тензии поради генерациски конфликти.
Некои демографи предупредуваат дека веќе околу 2035–2040 година може да почне сериозна дестабилизација на пазарот на труд — особено во здравството, образованието и грижата за стари лица.
