Европската Унија одлучи на неопределено време да ги задржи замрзнати средствата на Руската централна банка, во износ од околу 210 милијарди евра, со што дополнително ја зацврстува својата позиција во однос на финансирањето на Украина и ја спречува можноста тие средства да бидат ослободени пред Москва да плати воени отштети.
Одлуката беше донесена од амбасадорите на земјите-членки со повикување на членот 122 од Договорите на ЕУ, кој се активира во услови на сериозна економска вонредна состојба и бара квалификувано мнозинство, со што се заобиколува потребата од едногласност и улогата на Европскиот парламент. Со ова, Брисел ја напушта досегашната практика средствата да бидат замрзнувани преку класичниот санкциски режим, кој мора да се обновува на секои шест месеци и е подложен на индивидуални вета.
Според новата правна рамка, строго се забранува трансферот на средствата назад кон Руската централна банка. Најголемиот дел од износот – околу 185 милијарди евра – се чува во белгиската финансиска институција Euroclear, додека преостанатите 25 милијарди се депонирани во приватни банки во рамки на ЕУ.
Европската комисија образложи дека руската целосна инвазија врз Украина предизвикала сериозни економски потреси за целата Унија, вклучително нарушувања во снабдувачките синџири, зголемена неизвесност, пад на инвестициите и потрошувачката, како и хибридни напади преку дезинформации, саботажи и дрон-упади. Според Комисијата, спречувањето на евентуален трансфер на средствата кон Русија е итно неопходно за да се ограничи штетата врз европската економија.
Во одлуката се наведува дека средствата ќе останат замрзнати сè додека дејствијата на Русија „објективно не престанат да претставуваат значителен ризик“ за економијата на ЕУ и додека Москва не исплати отштета за војната во Украина, без тоа да има негативни финансиски последици врз Унијата. За евентуално ослободување на средствата повторно ќе биде потребно квалификувано мнозинство.
Со оваа одлука, ЕУ практично се заштитува од надворешни притисоци, особено по медиумските информации дека администрацијата на американскиот претседател Доналд Трамп и Кремљ разгледувале мировен план во кој руските средства би биле искористени за комерцијална корист на Вашингтон и Москва – идеја која наиде на жестоки реакции и отфрлање меѓу европските сојузници.
Замрзнувањето на средствата претставува клучен столб во планот на Европската комисија тие да се користат како основа за заем без камата за Украина, наменет за покривање на буџетските и воените потреби на земјата во периодот 2026–2027 година. Токму околу овој механизам во моментов се водат интензивни правни и политички преговори пред клучниот самит на ЕУ закажан за 18 декември.
Белгија, како земја во која се наоѓа најголемиот дел од средствата преку Euroclear, и натаму изразува сериозни резерви. Белгискиот премиер Барт де Вевер јавно го доведе во прашање користењето на членот 122, оценувајќи дека станува збор за средства на држава со која ЕУ формално не е во војна. Сепак, Белгија сигнализираше дека би можела да ја поддржи шемата доколку се исполнат три услови: целосна распределба на ризиците меѓу сите земји-членки, дополнителни гаранции за ликвидноста на Euroclear и силна правна заштита од можни судски спорови.
Европската комисија, од своја страна, тврди дека правната основа е цврста и дека без војната економската состојба во Европа би била значително подобра. Во обид да ги ублажи стравувањата, Комисијата најави дека ќе обезбеди заемна поддршка за земјите-членки кои би се соочиле со проблеми при обезбедувањето на гаранциите, доколку тие бидат активирани.
Одлуката за долгорочно замрзнување на руските средства се смета за една од најсилните економски и политички пораки што ЕУ ги испраќа во контекст на војната во Украина – порака дека финансиската одговорност и репарациите остануваат клучен дел од секое идно мировно решение.
