Растечките цени на енергија во Европа се само еден од многуте ризици од сегашната геополитичка криза, која се заканува да ја блокира една од најважните светски поморски рути за транспорт на гориво. Заедно со трговската војна предизвикана од американските тарифи, постои страв дека кризата може да ја повлече надолу и глобалната економија.
Светската банка предвидува раст од 2.3% за оваа година, по 2.8% во 2024 година.
Откако Израел започна воздушни напади врз иранската воена и нуклеарна инфраструктура на 13 јуни, цените на нафтата глобално пораснаа за повеќе од 10%. Високите цени и прекините во снабдувањето, заедно со импликациите од трговската војна, се закана за глобалното производство.
Пазарите ги пресметуваат ризиците за глобалното снабдување со нафта и LNG.
Иран го контролира стратешки многу важниот Ормуски Теснец, преку која минуваат една третина од светскиот морски транспорт на нафта и една петина од LNG. Ако тој се блокира, цените може да надминат и 100 долари. Моментално, барел сурова нафта се тргува за повеќе од 75 долари, а интернационалниот Брент изнесува околу 77 долари.„Не очекувам дека теснината ќе биде затворена“, изјави д-р Јусеф Алшамари, претседател на Лондонскиот колеџ за енергетска економија, за Euronews Business. Тој додаде: „Тоа е затоа што Иран има потреба Ормускиот Теснец да биде отворен за да поминуваат бродовите за неговите клиенти – Индија и Кина.“
Меѓутоа, дури и кога не е затворен, поминувањето низ теснинецот веќе има влијание врз цените поради ризиците поврзани со кризата. Некои танкери за нафта одбиваат да поминат. Според FT, најголемата јавно тргувана компанија за танкери, Frontline, изјави дека ќе одбие нови договори за пловидба низ Ормуска Теснина.
Во меѓувреме, „осигурителните компании моментално веројатно ќе наплаќаат повисоки премии, додека Катар се обидува да ги одложи своите LNG испораки преку теснинецот“, додаде Алшамари.
Природните гасни полиња во регионот исто така го привлекуваат вниманието. Иран го дели најголемото природно гасно поле во светот, South Pars, со Катар. LNG кој потекнува од овој регион е клучен за остатокот од светот, вклучително и Европа.
Инфлацијата и бизнисите: Како Европа е погодена
Иако ЕУ моментално има соодветни резерви на LNG, нејзината зависност од глобалното LNG ја прави ранлива на геополитички шокови, особено како што се намалува зависноста од рускиот гас.
Како што пазарот ја оценуваше заканата од прекин на снабдувањето, европските цени на гасот значително пораснаа. Главниот бенчмарк – холандскиот TTF (Title Transfer Facility) – достигна три месечен максимум, приближувајќи се до 41 €/MWh во петокот напладне.
Европските увози од Катар покриваат речиси 10% од потребите за LNG. Други земји од регионот, како Египет, исто така извезуваат LNG во Европа. Но, по нападот на Хамас на 7 октомври 2023, Израел затвори дел од своето производство, принудувајќи го Египет да запре со испораките и предизвикувајќи скок во цените на природниот гас во Европа.
Моментално, Европа има повеќе добавувачи на гас. Норвешка беше најголем снабдувач на ЕУ во 2024 година, со над 33% од вкупниот увоз. Други вклучуваат: САД, Алжир, Катар, Обединетото Кралство, Азербејџан и Русија.
Најголемите увозници на LNG во ЕУ се: Франција, Шпанија, Италија, Холандија и Белгија.
Ако испораките од Катар бидат погодени, најмногу ќе бидат погодени Белгија, Италија и Полска, бидејќи Катар обезбедува 38–45% од нивниот LNG увоз, според Институтот за енергетска економија и финансиска анализа (IEEFA).
Добрата вест е што побарувачката за гас во Европа е најниска во ова време од годината. Сепак, поради невообичаено високите температури, расте потребата за ладење, што може да ја зголеми потрошувачката на енергија во наредните недели.
„Ценовните шокови во енергијата ја зголемуваат инфлацијата и може да имаат директно влијание врз политиката на централните банки“, вели Алшамари.
Централните банки, вклучувајќи ја ФЕД и Банката на Англија, засега се воздржуваат од намалување на каматните стапки поради растечката неизвесност. Ако инфлацијата остане повисока, ЕЦБ и Банката на Англија би можеле да прибегнат кон понатамошно затегнување на монетарната политика, што ќе ги зголеми трошоците за задолжување и инвестиции.
„Поради војната во Украина, ЕУ започна да го добива LNG не од Русија, туку од производители како Катар“, рече Марко Форџоне, директор на Институтот за извоз и меѓународна трговија. Тој додаде дека секое ограничување на транзитот на LNG ќе има брзо влијание врз ЕУ, „особено во производствениот сектор“.
Побарувачката за нафта е највисока во лето, делумно поради индустриската активност. Но, моменталните ограничувања во снабдувањето и повисоките цени може дополнително да го стегнат производството.
За европските компании, кои веќе се соочуваат со трговски тензии поради американските тарифи, справувањето со овие компликации е „како да играат четиридимензионален шах“, вели Форџоне.
Тој предвидува дека ненадејните скокови на цените на нафтата и падот на превозните стапки може да предизвикаат раст на цените за потрошувачите, недостаток на залихи и појава на „shrinkflation“ – кога производите се намалуваат во количина, но цената останува иста.
Импликации за глобалните пазари
Енергетската инфраструктура на Иран е потенцијална мета на конфликтот.
Земјата е деветти најголем производител на нафта во светот. На полн капацитет, произведува 3.8 милиони барели дневно, според Американската енергетска агенција (EIA). Но, поради западните санкции, извозот е насочен главно кон Кина и Индија.
Иран извезува 1.5 милиони барели дневно, што претставува 10% од увозот на нафта на Кина. Ако втората најголема светска економија остане без овој извор, би можело да предизвика економски шок и раст на цените.
Потенцијалните геополитички последици од конфликтот Израел–Иран ги држат пазарите во состојба на висока нестабилност, и изгледа дека таа нестабилност ќе продолжи.
Во меѓувреме, останува да се види каква ќе биде улогата на Европа во кризата.
„Најголемата загриженост ми е тоа што конфликтот може да се прошири и да ги вклучи европските земји, Обединетото Кралство и Франција. Тоа е сценарио што никој не сака да го види“, додаде Алшамари.
