На 19 декември се родил Блаже Конески – човекот чие име денес најчесто се споменува кога зборуваме за современиот македонски литературен јазик. Но Конески не е мит, не е симбол на „раѓање“ на јазикот, ниту историска точка од која почнува македонскиот говор. Македонскиот јазик постоел и се развивал со векови, во народот, во дијалектите, во усното и писменото наследство. Она што Конески го направи е нешто подруго, и многу потешко: тој му даде научна форма, стандард и институционална стабилност на јазик што веќе живеел.
Во време кога јазикот бил предмет на политички оспорувања, идеолошки притисоци и надворешни негирања, Конески не влезе во таа борба со пароли или со патос. Напротив – неговиот пристап беше тивок, систематичен и научен. Наместо да „докажува“, тој кодифицираше. Наместо да се расправа, тој пишуваше граматики, речници и студии. Токму во таа тивка работа лежи неговата историска тежина.
Конески беше еден од клучните учесници во кодификацијата на македонскиот литературен јазик по Втората светска војна. Учествуваше во изработката на првиот правопис, ја напиша „Граматиката на македонскиот јазик“ и беше главен уредник на тритомниот „Речник на македонскиот јазик“. Овие дела не се симболични, туку функционални темели: тие го направија јазикот употреблив во образованието, администрацијата, медиумите и науката.
Важно е да се каже и она што често се заборава: Конески не го „измислуваше“ јазикот, ниту ги игнорираше неговите дијалектни корени. Напротив, неговиот пристап беше длабоко вкоренет во народниот говор, особено во централните македонски дијалекти, кои ги сметаше за најсоодветна основа за стандардизација. Тоа беше научна, а не идеолошка одлука.
Покрај лингвистиката, Конески беше и поет. И тоа не е споредна биографска белешка. Неговата поезија – воздржана, јазично прецизна, длабоко поврзана со искуството на земјата и времето – покажува дека јазикот за него не беше само систем, туку жив простор на значење. Во неговите песни нема викање, нема декларативност; има мера, сомнеж, човечка тежина. И токму тоа го прави Конески важен и денес.
Во годините по осамостојувањето на Македонија, неговото име често беше вовлекувано во политички расправи, најчесто неправедно. Наместо да се чита и разбере неговото дело, Конески беше користен како симбол – понекогаш за одбрана, понекогаш за напад. Во таа врева, често се губеше суштината: дека неговата работа не беше насочена кон создавање мит, туку кон создавање стабилност.
Денес, кога јазикот повторно е под притисок – не само однадвор, туку и одвнатре, преку негрижа, површност и ерозија во јавниот говор – вреди да се вратиме на Конески без илузии. Не како икона, туку како пример за тоа како се гради нешто трајно: без врева, без агресија, без комплекс на докажување.
Конески нè учи дека јазикот не се брани со викање, туку со употреба. Не со симболи, туку со структура. Не со митови, туку со работа. И можеби токму затоа неговото дело денес звучи толку современо – затоа што одбива да биде дел од дневната политика, а инсистира на долгорочна културна одговорност.
На 19 декември не се слави „раѓањето“ на македонскиот јазик, туку раѓањето на човек кој знаел дека јазикот не се поседува, туку се одржува. Дека не му припаѓа на поединец, ниту на една генерација, туку на заедницата што го користи и го носи низ времето. Затоа и пристапот на Конески беше внимателен, стрплив и одговорен – без митови, без брзање и без потреба за докажување.
