Небесните тела и астрономијата отсекогаш биле фасцинантни за луѓето, инспирирајќи безброј прашања и истражувања кои не само што ги откриваат тајните на нашиот универзум, туку и го прошируваат нашето разбирање за вселената. Од старите цивилизации, кои гледале во ѕвездите за да ја разберат природата на светот и да предвидат иднината, до современите астрономи кои користат најнапредна технологија за да ја истражуваат вселената, астрономијата продолжува да биде еден од највлијателните фактори во нашето гледиште за светот. Од Сонцето и месечината, до далечните ѕвезди, планети и астероиди, секое небесно тело има своја улога и значење во разгледувањето на нашата позиција во бескрајниот космос. Мистериите на ѕвезденото небо беа повод за разговор со Радан Митровиќ oд Скопското астрономско друштво.
Што не очекува на ѕвезденото небо оваа година?
Оваа година ќе биде интересно. После долги години ќе имаме тотално затемнување на месечина. Месечината ќе ја смени целата боја, прво ќе почне да ја снемува, кога ќе ја снема ќе стане се поцрвена и поцрвена, додека целосно не поцрвени. Двете затемнувања ќе се случат во Шпанија 12 август 2026 година, а во Египет 2027 година 2 август – вели Радан.
Ѕвезденото небо е едно од најубавите и најмистичните природни чуда, кое од векови ги фасцинира луѓето. Ѕвездите кои ги гледаме од Земјата се далечни, светли топки на гас, кои произведуваат светлина и топлина. Секоја ѕвезда има своја уникатна историја, животен циклус и улога во космосот. Нашето небо е домаќин на милијарди ѕвезди, од кои многу се дел од нашиот Млечен Пат, галаксијата во која се наоѓа Земјата. Некои ѕвезди се видливи со голо око, други пак, се толку далечни што се откриваат само преку моќни телескопи. Гледајќи го небото во темната ноќ, можеме да ги набљудуваме не само ѕвездите, туку и други небесни тела како планети, астероиди и комети, кои го прават небесниот пејзаж уште позачудувачки. Особено импресивни се ноќите кога се појавуваат ѕвездените дождови, кога метеори прелетуваат низ небото, оставајќи траги на светлината.
Темното небо е секогаш инспиративо
-Честопати пријателите кои знаат дека се занимавам со астрономија, во некоја ситуација се наоѓаат на темна локација и ми раскажуваат дека го виделе Млечниот Пат, значи нашата галаксија. Ми раскажуваат како некој убав филм да виделе. Баш онака како да излегле од кино или Нетфликс и гледале некој убави филм и ми раскажуваат цели восхитени. За жал сите ние што живееме во големите градови тоа не можеме да го видиме. За да го видите Млечниот Пат мора да се оддалечите малку подалеку. И ние се повеќе и повеќе го губиме небото, тоа е еден многу голем проблем во денешниот свет, односно загадување – објаснува Радан.
Доколку сакате да видите убаво небо, вели тој, мора да излезете од градот. Некаде каде што е темно и каде ѕвездите над нас се гледаат убаво.
-За жал, ние сме дел од Европа која што станува се посветла и посветла. За среќа или несреќа, ние сме малку развиена или неразвиена земја па сеуште имаме делови во Македонија каде што можете да отидете и да видите такво небо, додека пак во Западна Европа да речеме тоа речиси нема да можете да го видите, особено тој дел кој е развиен, во Германија, во Холаднија, Франција. Taму има делови во кои што тешко можете да отидете и да видите Млечен Пат. Кај нас кога организираме некои јавни набљудувања ќе дојдат луѓето да гледаат со телескоп и само што ќе дојдат, тие веќе се полнат со позитивна енергија со тоа дека ќе го видат Млечниот Пат. Кога гледаат, тие велат гледаме милијарди ѕвезди, а всушност гледаат само илјада ѕвезди во моментот. Теоретски само околу 3000 ѕвезди можат да се видат цела ноќ ако гледате – вели Радан.
Особено импресивни се ноќите кога се појавуваат ѕвездените дождови, кога метеори прелетуваат низ небото, оставајќи траги на светлината. Овие настани се потсетник дека универзумот е динамичен, постојано се случуваат промени, а човекот е само мал дел од тоа големо нешто.
За Радан, едно од најубавите астрономски феномени е целосното затемнување на Сонцето.
– За жал тоа е настан кој не може да се види често. Се случува еднаш или двапати во година. Ќе кажете дека тоа е често, ама не на регион кој е блиску до вас. Обично тоа е некаде низ светот, кај нас најблиску што се има случено е 1999 година во Бугарија и 2006 во Турција кадесум имал среќа да присуствувам. Тоа е нешто што е толку убаво што јас немам зборови да го опишам. Јас мислам дека видов бои кои не знам како се викаат и целиот амбиент кој се создава е надреален, мислите дека тие неколку минути се како да сте телепортирани и сте на некоја друга планета, со една друга атмосфера, со едни други бои ви кажав, тоа е стварно неописиво. Тоа е нешто што сум видел јас. Она што би сакал е да отидам да ја видам Аурора бореалис, поларната светлина- вели Радан.
Истражувањата на ѕвездите и вселената имаат многу големо значење за науката. Астрономите користат телескопи и други високо специјализирани алатки за да ги разгледуваат далечните галаксии, да истражуваат животните циклуси на ѕвездите и да се обидат да откријат дали постојат други планети кои би можеле да бидат домаќини на живот. Со секое ново откритие, разбирањето на ѕвезденото небо се проширува, но она што е интересно е што голем дел од откритијата за вселената нашле примена во секојдневниот живот.
– Она што можеби многу ги изненади луѓето, е дека денес сите имаме вифи рутери дома за да имаме бежичен интернет. Тоа е благодарејќи на тоа што луѓето истражувале црни дупки и како резултат на тоа се јавило ова откритие. Тоа што всушност го барале физичарите се како најдобро да се истражат тие мали црни дупки и притоа не успеале, но некој инвентивен човек си рекол „еј ова може да се примени“ и направил рутер кој што денеска го имаме сите во домовите- вели Радан.
Скопското Астрономско друштво денес е втор дом на сите оние кои ја сакаат мистеријата на вселената. Главни активности на друштвото се теренски активности, дружење со телескопи под ведро небо, астро-фотографија, предавања кога е нешто интересно, кога е некоја комета или некој интересен настан.
-Кажуваме и објаснуваме на граѓаните што се случува. Во март месец почнуваме со курсевите за возрасни кои траат обично околу месец дена. Тоа ние го викаме воведен курс за астрономија затоа што со него добиваат вовед во тоа што е астрономија, информации за планетите, за ѕвездите и основи за тоа што е Сончев Систем, што е Галаксија и така натаму. Исто така веќе неколку години одржуваме курсеви за деца кои се многу посетени, луѓето се многу заинтересирани за нив и тоа го правиме најстравствено заради тоа што децата се инспиративни и знаат да не поттикнат да работиме се повеќе и повеќе. Го имаме нашиот сајт, имаме Фејсбук страна, имаме и Инстаграм, ама Фејсбук страната ни е најактивна, тука речиси секојдневно се објавуваат слики, настани, што е тоа што е интересно или некоја астро-фотографија низ која објаснуваме феномени, на пример што е тоа меѓуѕвездена гаш и прашина, дали е откриена некоја нова црна дупка блиску или далеку и така натаму. И нормално и наши фотографии тоа што ќе направиме да се пофалиме колку сме вредни и колку убави фотографии сме направиле- вели Радан.
Трката во вселената, која започнала во текот на 20-тиот век, стана едно од најзначајните достигнувања во историјата на човештвото. Оваа конкуренција не била само за технолошки напредок, туку и за глобална престижност, каде земјите се натпреварувале кој прв ќе ја освојува новата граница – вселената. Од првите сензитивни обиди за испраќање на сателити, до поставувањето на човек на Месечината, трката во вселената имаше големо влијание врз развојот на науката, технологијата и дури и на политиката. Најзначајниот момент во оваа трка се случи на 4 октомври 1957 година, кога Советскиот Сојуз успешно ја испрати првата вештачка сателитска летала, Спутник 1, во орбитата на Земјата. Овој момент го означи почетокот на космичката ера и започна жестоката конкуренција помеѓу Советскиот Сојуз и Соединетите Американски Држави. Со текот на времето, САД одговорија со својот проект за лансирање на сопствен сателит, а ова натпреварување се интензивираше со обидите за испраќање на човек во вселената и слетување на Месечината. Во 1969 година, Соединетите Американски Држави ја постигнаа најголемата победа во оваа трка, кога астронаутот Нил Армстронг стана првиот човек што постави нога на Месечината.
Сепак, оваа трка не се одвивала само во контекст на САД и Советскиот Сојуз. Со текот на времето, и други нации, како Кина, Индија, и Европската вселенска агенција, започнаа да развиваат свои вселенски програми, додавајќи нови димензии на конкуренцијата. Во денешно време, трката во вселената не е само меѓу државите, туку и меѓу приватните компании како SpaceX, Blue Origin и Virgin Galactic, кои ја отвораат можноста за комерцијални летови и туризам во вселената.
– Сега имаме поинаква трка во вселена. Во шеесетите трката во вселена беше помеѓу две веле сили, економски и воени, тоа се нели бившиот советки сојуз и Америка. Но тој примат на таа трка денеска го предземаа милијардерите од Америка, Џеф Безос и Илон Маск, кои се дефинитивно контоверзни личности сами по себе, но денеска тие се тие главните што буткаат. НАСА веќе стана полека на трето место, а полека ќе оди можда и понатаму, се пониско и пониско, затоа што приватни иницијативи се тие што денеска се поинвентивни, побрзи, знаат да прават поекономични работи, НАСА стана како некој мастодон кој е многу скап, кој денес дури и самата Америка го држи повеќе како еден реликт. Но НАСА е повеќе за наука, повеќе си тераат на свои научни мисии, додека овие приватните си гледаат свој приватен интерес, тие се повеќе за материјално освојување на вселената. Затоа што големи ресурси се пример во вселена како што се Месечина, астероиди па и Марс, тоа се се нови светови и кој прв ќе дојде до нив и кој прв ќе направи технологија ќе стане се побогат и побогат и повлијателен, нормално.
И тука некаде се поставува прашањето- Колку животот во вселената е ралност?
-Некаде во овој век ќе имаме човек кој ќе се роди на друг свет. Можеби дури и во овој век, а во следниот сигурно. Во следниот сигурно ќе имаме луѓе кои ќе се раѓаат на други светови. При тоа свет не мора да значи дека ќе биде Месечина или Марс, може да биде и вселенска станица, вселенски град едноставно ќај што би луѓе живееле , во еден голем вселенски град кој би орбитирал околу Земја или Месечина, сеедно – вели Радан.
