Зорица Милисављевиќ, уметница и културна работничка од Белград, повеќе од една деценија гради колективни практики и учи од искуствата на заедничко делување. Во разговор за ТРН зборува за предизвиците на самоорганизацијата, за проектите ‘Градска Герила’, ‘Друштво на здружена одговорност’ и ‘Белградски урбани оази’, како и за улогата на колективите во иднината. Оваа година таа е дел од програмата на АКТО фестивалот, каде што ќе се сретне со локалната сцена во Македонија.
Трн: Бевте еден од основачите и менторите на колективот „Градска герила“ (2010–2017). Што научивте најмногу од тоа искуство на самоорганизирање и активизам?
Зорица: Градската герила е проект имплементиран под покровителство на Гете-институтот во Белград, па затоа ова искуство на самоорганизирање и активизам во рамките на една институција е многу специфично и предизвикувачко за сите учесници во проектот. Кога, во рамките на една институција, која има свои правила и прописи, отворате слободен простор во кој младите луѓе можат сами да одлучат што и кога ќе прават и како сакаат да ги реализираат своите идеи поврзани со нивната непосредна урбана средина, ова подразбира неизвесност, несигурност и флуидност, прво во однос на планирањето, а потоа и во однос на самата имплементација.
Ова е предизвик за секоја институција, но и за самите учесници во проектот. Во исто време, таков пристап овозможува појава на нов простор за производство на моќни и автентични искуства. Научивме многу едни од други. И научивме многу. Меѓу другото, мора да правиме грешки и да го прифатиме неуспехот за да постигнеме успех. Една од најтешките лекции што ги научивме е дека ако навистина сакаме да влијаеме на позитивни промени во нашата околина, потребно е време, упорност, мотивација и подготвеност да прифатиме дека резултатите од тековните дејствија ќе бидат видливи можеби само за неколку години. Или тие ќе останат невидливи, зачувани во форма на индивидуални искуства кои, сепак, во голема мера ја менуваат личноста што ги поминала. Најчесто на позитивен начин. Партиципативните структури се кревки и се засноваат на доброволно вложување на енергија и време во нешто што најчесто е неплатено и тешко се дефинира преку материјални вредности. Нешто такво бара високо ниво на свест, а моето искуство е дека колективното создавање и дејствување во група можат во голема мера да ги поддржат, подобрат и забрзаат овие процеси.
Трн: Во 2020 година, го основавте колективот Друштво за здружена одговорност. По што се разликува неговата работа од Градска Герила и кои беа најважните предизвици?
Зорица: Колективот „Друштво со заедничка одговорност – d.u.o.“, на некој начин, претставува продолжение на принципот на функционирање на групата на начин многу сличен на оној на колективот „Градска герила“. Разликата е во тоа што Герилата се менувала со текот на годините, па затоа претставувала група поединци со хетерогени профили, а структурата се менувала секоја година со додавање на нови членови. „Друштво со заедничка одговорност – d.u.o.“ е група составена од 12 секогаш исти уметници собрани околу заеднички теми и проекти во траење од четири години и без поголеми промени во составот. Главната тема беше институцијата на иднината и ние пристапивме кон неа од две страни. Одвнатре, обидувајќи се да ги преиспитаме различните модели на функционална самоорганизација во отсуство на хиерархија (можен модел на институцијата на иднината), и однадвор, справувајќи се со итни прашања во различни градови низ Србија (на пример, прашања за екологијата и забрзаната експлоатација на рудниците во Бор, прашањето за правата за вода во Зрењанин, но и критички пристап кон постојните изложбени практики и теми што доминираат на уметничката сцена во Србија).
Најголемиот предизвик во рамките на секоја група, вклучително и во рамките на колективот „Друштво за заедничка одговорност“, е доброволната посветеност – да се учествува, да се извршуваат одредени задачи, на редовни состаноци и слично. Секој колектив е составен од голем број различни ликови кои не се секогаш лесни за вклопување, а има само мал број од оние кои се навистина подготвени целосно да се посветат на нешто што нема конкретен материјален исход, туку е врзано за ефемерна форма на некаква утописка иднина. Иако овие визии се неопходни за да напредуваме, многумина подлегнуваат на реалноста што ја наметнува важноста на егзистенцијалните прашања. Сепак, во нашите напори да ја достигнеме утопијата, го следевме патот на недостижното, а тоа само по себе претставува еден вид предизвик. Едно од важните искуства со колективот беше и тоа што беше можно да се достигне колективната утопија, дури и ако беше во фрагменти и траги, во некој краток момент, минлива, но силна и обединувачка во едно интензивно и незаборавно искуство.
Трн: Со проектот „Белградски урбани оази“, работите на ревитализација на запоставените простори. Какви резултати сте постигнале досега и што тие значат за локалните заедници?
Зорица: Проектот „Белградски урбани оази“ беше замислен од самиот почеток како процес во кој е вклучена непосредната локална заедница. За нас беше важно овој проект да има елементи на инклузија, екологија и култура. Така ги одбравме локациите за Оазите: Центарот за интеграција на младите во Звездара и Центарот за дневна грижа за деца и млади со развојни попречености во Јулино Брдо. Третата оаза е Арборетумот на Шумарскиот факултет на Универзитетот во Белград. Покрај жителите и локалната заедница во сите три оази, за нас беше важно да ги вклучиме студентите од Архитектонскиот факултет и Шумарскиот факултет на Универзитетот во Белград во процесите на трансформација на овие запоставени урбани простори. На овој начин, собравме огромен број учесници во заеднички процес.
Со заеднички сили, ги инициравме процесите на трансформација на овие простори и во физичка смисла и во смисла на создавање заеднички ментален простор. Ова го постигнавме пред сè со внимателно слушање, испитување на потребите, собирање информации за очекувањата, надежите и соништата на жителите на Оаза, воспоставување доверба, но и вклучување на сите актери во сите процеси поврзани со трансформацијата на овие запуштени места.
Така, на пример, децата од Центарот за интеграција на млади на Звездара беа рамноправни учесници во процесот на донесување одлуки и давање предлози за уредување на нивниот двор, жителите на Центарот на Јулина Брдо учествуваа рамноправно во боење и столарија за време на уредувањето на паркот пред нивниот Центар, учениците ги презентираа своите проекти пред локалната заедница и ги прилагодија во согласност со нејзините потреби. Веруваме дека на овој начин ја мотивиравме локалната заедница сега да ги доживее трансформираните урбани простори како свои. Сè уште сме на самиот почеток и тешко е да се предвиди до кој степен идејата за Оаза ќе остане одржлива во иднина, но веруваме дека, со поддршка на сите актери, ќе останеме на трагата на можни решенија за одржлива иднина.
Трн: Градите колективни практики со години. Дали верувате дека колективите се одржливи на долг рок, или секогаш се поврзани со одредена енергија и момент?
Зорица: И двете. Без разлика колку краткотрајни се некои колективи, тие во суштина оставаат некаков белег врз секој поединец кој некогаш бил дел од таа целина. Искуствата собрани во колективите неизбежно влијаат врз трансформацијата на свеста, најчесто во позитивна смисла, бидејќи во колективот, искуствата се разменуваат поефикасно, а учењето е многу побрзо. Јас сум во контакт со голем број членови на колективи од кои некогаш бев дел и можам да потврдам дека тие ги применуваат принципите што нè водеа во тие поранешни колективи на најдобар можен начин, ги развиваат, ги подобруваат и ги пренесуваат своите искуства. Овие траги од колективни искуства што остануваат во нас и овозможуваат појава на нови светови во иднина претставуваат огромен (но невидлив за голо око) успех врз кој почива подобра иднина во духот на „заедничкото“. Во оваа смисла, дури и најнепостојаните колективи, поврзани со специфична енергија и специфичен момент, имаат свои парчиња вечност во световите на иднината. И колку се поупорни и колку е помоќен нивниот ефект, толку е поголемо нивното парче вечност врз еволутивната временска линија. Со еден збор, верувам дека колективите дефинитивно обезбедуваат побрз и понапреден пат кон иднината.
Трн: Оваа година сте гостинка на АКТО. Што очекувате од средбата со локалната сцена во Македонија?
Зорица: Моето долгогодишно искуство во работа со колективи и локални заедници, како и мојата работа во институција како што е Гете-институтот, ме научија дека најефикасниот начин за собирање информации, генерирање идеи и поврзување е преку директна размена со луѓето. Во оваа смисла, очекувам дека во контакт со локалната сцена во Македонија, ќе можам да се поздравам со некои од добро познатите партнери, но и дека ќе запознаам многу нови и инспиративни актери на некои идни соработки и дека ќе се вратам во Белград со многу нови идеи, знаење и инспирација за можни соработки и заеднички потфати.
Трн: Каков е вашиот став кон процесите што ја тресат Србија веќе 11 месеци?
Зорица: Ги следиме настаните од последните неколку месеци многу внимателно и се обидуваме да учиме од нив. Ќе ви дадам еден пример. Во претходно споменатиот проект „Урбана оаза во Белград“, сакаме да испробаме некои од методите што се појавија во граѓанското општество во последната година. Тие вклучуваат формати како што се пленуми и собранија. Во рамките на овој проект, веќе користиме слични техники на комуникација и веруваме дека во иднина можеме да напредуваме уште побрзо со примена на овие искуства. Гете-институтот фундаментално го поддржува граѓанското општество и тоа претставува еден од главните фокуси на нашата работа.
Моето лично искуство од над петнаесет години справување со колективни процеси и проекти во директен контакт со млади луѓе ми дава убедување дека тие имаат капацитет не само да замислат многу подобра, попрогресивна и похумана иднина, туку и всушност да ја постигнат.
