Денес постои широк спектар на контрацептивни методи за луѓето кои не планираат потомство во блиска иднина. Жените имаат на располагање стотици видови хормонални таблети, импланти, спирали, фластери и инјекции. Изборот е разновиден и постојано се проширува. Кај мажите, пак, опциите остануваат исклучително ограничени – најчесто се сведуваат на кондоми, вазектомија или целосно потпирање на партнерката.
Овој модел функционира сè додека жените се подготвени да го носат најголемиот дел од одговорноста за спречување бременост. Но, сè повеќе истражувања покажуваат растечко незадоволство од постојните контрацептивни решенија, особено кај жените.
Женската контрацепција станува сè понепопуларна
Студија објавена во 2025 година во British Medical Journal покажува дека жените кои не сакаат бременост сè почесто се откажуваат од хормоналните таблети и другите контрацептивни средства. Наместо тоа, тие се потпираат на апликации за следење на менструалниот циклус или воопшто не користат контрацепција.
Причините се разбирливи. Хормоналната контрацепција кај жените може да биде проследена со низа несакани ефекти – промени во расположението, акни, промени во либидото, нередовна или обилна менструација, зголемување на телесната тежина, па дури и зголемен ризик од мозочен удар или појава на депресивни и суицидални мисли.
И покрај ова, одговорноста тешко се „префрла“ на мажите.
Биолошките ограничувања
Од биолошки аспект, спречувањето бременост кај мажите е значително покомплицирано. Кај жените, контрацепцијата најчесто се базира на спречување на ослободување една јајце-клетка месечно. Кај мажите, пак, потребно е да се запре производството на милиони сперматозоиди кои се создаваат континуирано.
Дополнително, на сперматозоидите им се потребни околу три месеци за целосно созревање. Тоа значи дека машки контрацептив би морал да се користи најмалку толку долго за да биде сигурен. За споредба, женската хормонална контрацепција често започнува да делува по само неколку дена.
Друг предизвик е хормоналната рамнотежа. Тестостеронот кај мажите е присутен во значително поголеми количини отколку женските полови хормони. За машката хормонална контрацепција да биде ефикасна, потребни се поинтензивни хормонални интервенции, што го зголемува ризикот од несакани ефекти.
Зошто фармацевтските компании не инвестираат?
Иако науката одамна покажува дека машката контрацепција е возможна, клучниот проблем е недостатокот на финансиски интерес. Развојот на нов лек чини милијарди евра, а фармацевтските компании проценуваат дека пазарот не е доволно исплатлив, бидејќи жените веќе со децении користат контрацепција.
Со други зборови, додека жените веќе го „носат товарот“, индустријата не гледа економска логика во вложување во алтернативи за мажите.
Дополнително, очекувањата од јавноста се исклучително високи – новиот контрацептив би морал да биде евтин, речиси стопроцентно ефикасен и со минимални несакани ефекти. Тоа го прави развојот ризичен и скап.
Двојни стандарди
Постои и јасен двоен стандард во проценката на несаканите ефекти. Кај жените, тие често се прифаќаат како „помало зло“ во споредба со ризикот од бременост. Кај мажите, пак, и поблагите несакани ефекти се сметаат за неприфатливи, бидејќи тие директно не ја носат физичката последица од бременоста.
Едно истражување од 2016 година, во кое мажи примале хормонални инјекции со ефикасност од 96 проценти, било прекинато поради појава на акни, промени во либидото и нарушувања на расположението – исти ефекти кои со години се сметаат за „нормални“ кај женската контрацепција.
Машката контрацепција доаѓа – но бавно
И покрај сите пречки, развојот не е запрен. Во тек се истражувања на неколку ветувачки методи. Еден од нив е гел што секојдневно се нанесува на кожата и содржи тестостерон и прогестерон, а по неколку месеци значително го намалува бројот на сперматозоиди.
Се развива и нехормонална метода, слична на спиралата кај жените, која механички го блокира поминувањето на сперматозоидите, без влијание врз хормоните и сексуалната функција, а ефектот е реверзибилен.
Во рана фаза е и машка пилула без хормони, која делува на хемиско ниво врз производството на сперматозоиди.
Сепак, експертите предупредуваат дека овие решенија најверојатно нема да бидат достапни наскоро. Реално е да се очекува дека првите практични, безбедни и реверзибилни машки контрацептиви ќе се појават дури во следната деценија.
До тогаш, контрацепцијата останува заедничка одговорност – но со нееднакво распределен товар.
