Иако понекогаш се работи за случајно оштетување, зад оваа појава често се крие подлабока приказна — за време, природа, политика и духовна борба.
Намерното уништување – кога скулптурата станува цел
Во многу древни култури, статуите не биле само украс или уметнички израз. Тие имале моќ — симболична, духовна, дури и „жива“. Кај античките Египќани, на пример, се верувало дека статуите на божества навистина содржат дел од нивната суштина, а фигурите на починати фараони можеле да го задржат нивниот дух.
Токму затоа, оштетувањето на статуите не било обично вандализирање, туку чин со конкретна цел. Удирање на ушите на божество-статуја значело дека тоа божество повеќе не може да ги чуе молитвите. Кршењето на раката – дека не може да прима или дава жртви. А отстранувањето на носот? Тоа значело нешто уште посуштинско: дека статуата повеќе не може да „дише“ – односно, животната сила, здивот, ѝ е одземен. Симболички, статуата е „убиена“.
Иконоборството – намерното уништување на слики, скулптури или симболи – низ историјата се користело како начин за поништување на моќта на некоја личност, религија или култура. Во политички превирања, новите водачи често ги уништувале ликовите на своите претходници за да избришат секаква трага од нивното влијание.
Дури и ограбувачите на гробници не биле имуни на овие верувања. Кога ќе влегле во египетска гробница, често прво го кршеле носот на статуата на покојниот – не од омраза, туку од страв. Страв дека духот би можел да се одмазди, а преку носот, според верувањата, духот дишел.
Во многу антички општества, осакатувањето на носот било и реална, телесна казна – од Грција до Персија, па дури и во Византија. Така, уништувањето на носот на скулптура можело да се сфати како симболична пресуда – духовно понижување или казна за она што статуата го претставувала.
Моќта на времето – природните непријатели на каменот
Но не секогаш човекот е виновен. Во многу случаи, токму природата е таа што со текот на вековите ги брише контурите на некогаш величествените статуи. Носот – како дел што најмногу излегува од површината на лицето – природно е најподложен на оштетување.
Античките скулптури, направени од материјали како варовник, мермер или теракота, се чувствителни на атмосферски влијанија. Промените на температура, дождот, мразот, ветровите и солите – сите тие полека, но сигурно ги нагризуваат овие материјали. Со текот на времето, носот попушта прв. Механичкото распаѓање – од проширување и собирање на карпата поради топлина и студ – или хемиските и биолошките процеси што делуваат врз површината, постепено го вадат секој детал.
Згора на тоа, растенија, животни, па дури и микроскопски организми можат да придонесат за ерозијата. Водата која навлегува во микропукнатини, солите што се кристализираат, или корените на растенијата што се шират – сите тие работат во сенка, но упорно.
Заклучок
Понекогаш, губењето на носот е резултат на вандализам со длабока симболика. Другпат, едноставно природата си го прави своето. Но секој оштетен лик носи со себе приказна – за страв, моќ, верување, политика и времето што не простува никому. Следен пат кога ќе видите статуа без нос, запрашајте се: дали тоа е дело на човекот, на природата – или на некоја древна, одамна заборавена приказна?
Извор: History
