Како зголемениот тренд на онлајн нарачки ги менува навиките на потрошувачите и ги предизвикува домашните е-трговци?
Во последните неколку години, онлајн купувањето во Македонија бележи постојан раст, поттикнат од глобалните трендови и потребата за брза и лесна набавка на производи. Но, паралелно со позитивните аспекти како што се удобноста и пристапот до поширок пазар, се појавуваат и сериозни предизвици: сивата економија, нерамноправната конкуренција и правната несигурност за потрошувачите.
Иако Законот за заштита на потрошувачите во Македонија важи и за онлајн купување од регистрирани продавници, голем дел од онлајн трансакциите сè уште се одвиваат во правен вакуум. Платформи како Facebook и Instagram се дом на нерегистрирани продавачи кои не издаваат фискални сметки, а купувачите често немаат начин да ги заштитат своите права при проблеми со испораката или квалитетот на производот.
„Онлајн трговците што продаваат преку социјалните мрежи најчесто не се регулирани со постоечките закони,“ предупредува Татјана Тасевска од Организацијата на потрошувачи на Македонија. „Без фискална сметка или фактура, потрошувачите немаат правна основа за поднесување рекламација, а во случај на проблем, често профилите се бришат или блокираат, што ја отежнува комуникацијата и решавањето на спорот.“
Дополнителен проблем е што потрошувачите ретко пријавуваат нерегистрирани продавачи, а и кога тоа ќе го сторат, државните институции имаат ограничени капацитети за контрола на сивата економија во дигиталниот простор.
Додека нерегистрираните продавачи носат правна несигурност, глобалните е-трговски гиганти носат друг вид на предизвик – нефер конкуренција. Ниските цени на платформите како Temu и AliExpress се делумно резултат на субвенционираните поштенски трошоци и регулаторните бенефиции.
„Домашните компании ги плаќаат сите давачки и трошоци, додека странските платформи испорачуваат производи под 22 евра без царинска декларација, што ги прави нивните цени многу поконкурентни,“ вели Виктор Стојкоски, генерален секретар во Асоцијацијата за е-трговија на Македонија.
Иако ова создава финансиски притисок врз домашните е-трговци, Стојковски посочува дека глобалните платформи можат да бидат и можност за локалниот пазар. „Овие платформи ги забрзуваат навиките за дигитално плаќање и создаваат поголема свесност за онлајн купувањето, што на долг рок може да биде корисно и за домашните компании.“
Патот кон фер и безбедно онлајн купување бара зајакнување на регулативите и активна контрола врз нерегистрираните продавачи. Потрошувачите се советуваат да купуваат само од проверени и регистрирани продавници, да бараат фискална сметка и да ги чуваат доказите за плаќање.
Доколку се појави проблем, првиот чекор е поднесување на потрошувачки приговор. Ако онлајн продавницата одбие да го реши проблемот, случајот може да се пријави до Државниот пазарен инспекторат. За нерегистрирани продавачи на социјалните мрежи, надлежен е секторот за компјутерски криминал при МВР, иако практиката покажува дека овие профили често се бришат пред да се преземат мерки.
Потрошувачите треба да бидат внимателни и информирани кога купуваат онлајн – порачуваат од Асоцијацијата за е-трговија. За таа цел, Асоцијацијата го креираше Регистар на е-трговци, каде што граѓаните можат да проверат дали е-продавницата е регистрирана и има интегрирано е-плаќање преку една од петте банки во Македонија.
„Воведовме и беџ за верификуван е-трговец, кој потрошувачите лесно можат да го препознаат на е-продавниците. Со еден клик на овој беџ, тие можат да ги добијат сите важни информации за е-продавницата“, истакнува Виктор Стојкоски од Асоцијацијата.
Тие нагласуваат дека при онлајн купување, потрошувачите треба:
- Да проверат кој е правниот субјект зад е-продавницата.
- Да ги прочитаат условите за користење и политиката за рефундација.
- Да се информираат за квалитетот на производот и да побараат препораки.
„Важно е граѓаните да знаат дека вакви информации не се достапни при купување преку Facebook или Instagram. Затоа, ги повикуваме да избегнуваат нарачки преку социјалните мрежи и да купуваат само од регистрирани и проверени е-продавници“, потенцираат од Асоцијацијата за е-трговија.
Додека потрошувачите уживаат во удобноста на онлајн купувањето, клучно е да се задржи критичкиот поглед – не секој профил на социјалните мрежи е легитимен, ниту секоја ниска цена е без ризик. Со засилена контрола и поголема свесност, македонскиот пазар за е-трговија може да стане не само подостапен, туку и побезбеден за сите.
