Жените традиционално имаат подолг животен век од мажите, но оваа предност е засенета од повисоката стапка на заболувања и нарушувања што влијаат врз квалитетот на животот. Според последните статистики на СЗО, глобалниот животен век на жените бил околу 5.1 години подолг од оној на мажите (75.7 години наспроти 70.61 години). Но, ако се земе предвид здравствената состојба и времето поминато со болести, оваа разлика во „здрави години“ се намалува на 2.3 години.
Женското здравје на глобално ниво се соочува со сериозни предизвици, иако жените живеат подолго од мажите во сите земји. Сепак, разликата во животниот век не значи и разлика во здравјето. Жените поминуваат повеќе години со хронични заболувања, ментални нарушувања и ограничена достапност до здравствени услуги, што го намалува нивниот здрав животен век.
Во 2023 година, глобалниот животен век за жени бил 75.89 години, додека за мажи 70.55 години. Жените поминуваат во просек 25% повеќе години во лошо здравје отколку мажите. Затворањето на овој јаз може да доведе до зголемување на глобалниот БДП за 1.7% до 2040 година. Глобално, 303.000 жени умираат секоја година поради бременост и породување, при што 99% од овие смртни случаи се случуваат во земји со ограничени ресурси. Жените се двојно поизложени на депресија и анксиозност во споредба со мажите. Менталните нарушувања се значаен фактор што го намалува нивниот здрав животен век. Во земји како САД, само 60% од жените добиваат редовни прегледи за рак на дојка и рак на грлото на матката, иако пристапот до здравствени услуги е висок.
Жените се соочуваат со недостаток на пристап до здравствени услуги, особено во руралните и сиромашни региони. Пандемијата на COVID-19 дополнително ги влоши овие услови, со зголемени ризици за ментално здравје и ограничен пристап до репродуктивни здравствени услуги.
Потребни се структурни промени во здравствените политики, со фокус на превенција, пристап до здравствени услуги и поддршка за менталното здравје на жените. Родовата нееднаквост во здравствените политики мора да се адресира преку конкретни мерки што ќе обезбедат не само подолг, туку и поквалитетен живот за сите жени.
Причините за ваквата состојба се повеќеслојни. Жените поретко умираат од кардиоваскуларни заболувања, мозочен удар или карцином на белите дробови, но истовремено се изложени на повисоки стапки на хронични заболувања, како болки во грбот и вратот, гинеколошки заболувања и мигрени, кои сериозно го намалуваат нивниот здрав животен век. Дополнително, менталното здравје на жените е под постојан предизвик, при што депресијата и анксиозноста одземаат значителен дел од нивниот потенцијал за здрав живот.
Пандемијата на COVID-19 уште повеќе ги истакна овие разлики. Иако жените имаа пониска стапка на смртност од вирусот, последиците врз нивното здравје, особено менталното, дополнително го намалија нивниот здрав животен век.
Иако често се сметаат за „машки“ проблем, кардиоваскуларните болести се водечка причина за смрт кај жените на глобално ниво. Рак на дојка е најчеста причина за смрт од рак кај жените на возраст од 20-59 години.
Жените живеат просечно четири години подолго од мажите, но во некои региони, како Африка, очекуваниот животен век е само 58 години.
Повредите од сообраќајот се водечка причина за смрт кај адолесцентките во земјите со висок и среден доход. Секој ден во 2023 година, над 700 жени умирале од превентивни причини поврзани со бременост и породување.
Кардиоваскуларни заболувања се водечка причина за смрт кај жените на глобално ниво, иако често се перципираат како машки здравствен проблем. Ракoт на дојка останува најчестиот рак кај жените ширум светот, со милиони нови дијагнози годишно. Во однос на менталното здравје, жените се двојно поизложени на депресија и анксиозност во споредба со мажите. Освен тоа, многу жени немаат пристап до основни прегледи, како мамографија и тестови за рак на грлото на матката, што значително влијае врз раното откривање и третман.
Највисоките стапки на мајчинска смртност се во субсахарска Африка, каде 1 од 37 жени умира од компликации поврзани со бременост. Над 50% од жените во руралните средини немаат пристап до основни репродуктивни здравствени услуги.
Жените во Европа живеат просечно 5-7 години подолго од мажите, но имаат повисоки стапки на хронични болести, како остеопороза и депресија. Ракот на дојка останува водечка причина за смрт поврзана со рак кај жените во Европа.
Кардиоваскуларните заболувања сочинуваат над 30% од смртните случаи кај жените во Јужна и Источна Азија. Жените во Азија имаат двојно поголеми шанси да развијат анксиозност и депресија, често поради социјални и економски притисоци.
Во Латинска Америка, 1 од 3 жени е жртва на родово базирано насилство, што има сериозно влијание врз нивното физичко и ментално здравје. Во Северна Америка, само 60% од жените добиваат редовни прегледи за рак на дојка и рак на грлото на матката, иако пристапот до здравствени услуги е висок.
Во Македонија, истражувањето „Женски студии – Република Северна Македонија 2020/2021“ покажува дека: 27% од жените страдаат од висок крвен притисок, 20% имаат вагинални инфекции, 15% се соочуваат со срцеви проблеми, 11,7% имаат анемија, 8,5% страдаат од дијабетес и 2,5% се соочуваат со рак.
Овие стапки се зголемуваат со возраста, особено по 40 тата година.
Во 2019 година, според податоците на УНИЦЕФ, 94% од жените на возраст од 15-49 години добиле постнатална нега во рок од два дена по породувањето. Околу 96% од жените на истата возраст добиле најмалку четири пренатални прегледи. Жените се двојно поизложени на депресија и анксиозност во споредба со мажите. Речиси 65% од жените се чувствуваат во ризик од согорување, во споредба со 53% од мажите.
Во земјава има стапка на мајчинска смртност од 3 на 100.000 живородени деца, што ја става меѓу земјите со најниски стапки во Европа. Во руралните области, жените имаат ограничен пристап до гинеколошки услуги, со најголема концентрација на гинеколози во Скопскиот регион.
Само 33% од анкетираните жени во неколку општини практикуваат редовни гинеколошки прегледи еднаш годишно, додека 30% не го посетиле својот гинеколог повеќе од три години. Во земјава има 161 гинеколог во примарната здравствена заштита, со најголема концентрација во Скопскиот регион (56 лекари), а најмалку во Североисточниот регион (12 лекари). Жените се изложени на повисок ризик од хронични заболувања, како болки во грбот и вратот, гинеколошки заболувања и мигрени, кои значително го намалуваат нивниот здрав животен век. Постојат значителни разлики во пристапот до здравствена заштита меѓу урбаните и руралните средини, при што жените во руралните области имаат потежок пристап до гинеколошки услуги.
Оваа статистика е аларм што повикува на структурни промени. Потребно е поголемо вложување во превенција, пристап до здравствени услуги и поддршка за менталното здравје на жените. Родовата нееднаквост во здравствените политики мора да се адресира преку конкретни мерки што ќе обезбедат не само подолг, туку и поквалитетен живот за сите жени.
