Кога земјотрес со магнитуда од 8,8 степени ја погоди источна Русија рано утрово, тој предизвика страв кај населението на крајбрежните области низ Пацификот, објавува Би-Би-Си.
Што предизвикува мегаземоземјотрес?
Полуостровот Камчатка е оддалечен и ретко населен, но се наоѓа во таканаречениот „Тихоокеански огнен прстен“, зона позната по голем број земјотреси и вулкани.
Горните слоеви на Земјата се поделени на делови наречени тектонски плочи и сите тие постојано се движат едни во однос на други.
„Тихоокеанскиот огнен прстен“ е лак составен од овие плочи што се протега околу Тихиот Океан. Според Британскиот геолошки завод, дури 80 проценти од сите светски земјотреси се случуваат по овој прстен.
Веднаш до брегот на Камчатка, Тихоокеанската плоча се движи кон северозапад со брзина од околу 8 сантиметри годишно, што е околу двојно побрзо од брзината на растот на човечките нокти, но брзо според тектонските стандарди.
На тоа место, таа доаѓа во контакт со друга, помала плоча, таканаречената Охотска микроплоча. Тихоокеанската плоча е океанска, што значи дека е направена од густи карпи и затоа „сака“ да потоне под помалку густата микроплоча.
Како што Тихоокеанската плоча тоне кон внатрешноста на Земјата, таа се загрева и почнува да се топи, на крајот практично исчезнува. Но, овој процес не е секогаш мазен. Плочите често се заглавуваат додека се лизгаат една под друга, а горната плоча се влече надолу.
Ваквите земјотреси се нарекуваат земјотреси на мегаплочи.
„Кога обично размислуваме за земјотреси, за епицентарот мислиме како на една точка на мапата. Сепак, кај земјотреси со ваква големина, расцепот се протега стотици километри“, објаснува д-р Стивен Хикс, предавач по еколошка сеизмологија на Универзитетскиот колеџ во Лондон.
„Токму таа огромна област на расцеп и движењето на земјата на таа област доведува до толку голема магнитуда.“
Најголемите регистрирани земјотреси во историјата, вклучувајќи ги трите најголеми во Чиле, Алјаска и Суматра, беа сите земјотреси на мегаплочи. А полуостровот Камчатка е познат по силни земјотреси.
Всушност, друг екстремно силен земјотрес, со магнитуда од 9 степени, погоди област на помалку од 30 километри од денешниот епицентар во 1952 година, според Геолошкиот завод на САД (USGS).
Зошто ова цунами не беше толку разорно како претходното?
Ова ненадејно движење на плочите може да испрати огромни количини вода нагоре, кои потоа се движат кон брегот како цунами бранови. На отворениот океан, цунамито може да патува со брзина поголема од 800 км/ч, приближно колку брзината на патнички авион.
Во таа фаза, растојанието помеѓу брановите е многу големо, а самите бранови се ниски, ретко повисоки од еден метар. Но, како што цунамито влегува во поплитките крајбрежни води, тоа забавува, често на само 30-50 км/ч.
Растојанието помеѓу брановите се намалува, а нивната висина се зголемува, што на крајот може да создаде вистински ѕид од вода кога ќе стигне до брегот. Сепак, дури и многу силен земјотрес не мора да предизвика високи цунами бранови кои продираат длабоко во копното.
Според руските власти, денешниот земјотрес предизвикал бранови високи до 4 метри во некои делови од источна Русија. Но, тоа е далеку помалку во споредба со брановите високи десетици метри за време на разорните цунами во Индискиот Океан во 2004 година и Јапонија во 2011 година.
„Висина Цунами брановите дополнително се одредуваат од локалните форми на морското дно во близина на брегот, како и од обликот на брегот каде што пристигнува бранот“, вели професорката Лиза Мекнил, експерт за тектоника од Универзитетот во Саутемптон.
„Овие фактори, заедно со густината на населението на брегот, влијаат на тоа колку сериозни можат да бидат последиците од цунамито“, додаде професорката Мекнил.
Првичните извештаи од Геолошкиот завод на САД (USGS) покажаа дека епицентарот на земјотресот бил на релативно мала длабочина од околу 20,7 километри под површината на Земјата.
Таквата мала длабочина може да предизвика поголемо поместување на морското дно, а со тоа и поголем цунами бран, но тешко е да се каже со сигурност на краток рок по настанот.
„Една можност е дека моделите на цунами можеби земале конзервативна проценка за длабочината на земјотресот“, вели д-р Стивен Хикс, додавајќи:
„Теоретски, ако го поместите земјотресот уште 20 километри подлабоко, тоа всушност значително би ја намалило амплитудата на цунами бранот“.
Подобри системи за рано предупредување
Друг важен фактор е развојот на системи за рано предупредување. Поради честата појава на земјотреси во регионот на Пацификот, многу земји воспоставија центар за предупредување од цунами. Преку јавни објави, тие испраќаат предупредувања до населението да се евакуира.
Немаше таков систем кога катастрофалното цунами удри во 2004 година, денот по Божиќ, оставајќи многу луѓе без време да избегаат.
Повеќе од 230.000 луѓе ги загубија животите во 14 земји од Индискиот Океан. Системите за рано предупредување се клучни бидејќи научниците сè уште немаат способност точно да предвидат кога ќе се случи земјотрес.
Американскиот геолошки завод регистрираше земјотрес со магнитуда од 7,4 степени во истата област десет дена претходно во регионот.
Ова можеби бил претходен земјотрес, рано ослободување на енергија, но не е показател за точното време на иден земјотрес, објасни професорката Мекнил.
„Иако можеме да ја користиме брзината на движење на плочите, GPS за мерење на тековните движења и кога се случиле претходни земјотреси, можеме да ги користиме овие информации само за да ја предвидиме веројатноста за земјотреси“, рече таа.
Геофизички институт на Руската академија на науките (ГС РАС) ќе продолжи да го следи регионот бидејќи очекува последователните потреси да продолжат следниот месец.
