Синоќа заврши 16-тото издание на фестивалот на креативен документарен филм „МакеДокс“, што се одржа од 21 до 28 август во Куршумли ан, плато пред Музеј на Македонија, Сули ан, МКЦ и „Лабораториум“ во Скопје со мото „Кому му е гајле за реалноста?“. Традиционално на „МакеДокс“ се доделуваат пет награди, „Кромид“, „Млад кромид“, „Сечкан кромид“, „Кокарче“ и Награда за најдобри етички идеи, а во комисиите за наградите членуваа 15 интернационални професионалци од документарниот филмски свет.
Објавата и доделувањето на наградите се одржа на последниот фестивалски ден на 28 август, во Куршумли ан. Комисијата за наградата „Кромид“ за најдобар долгометражен документарен филм во состав Марк Едвардс, Џејмс Берклаз-Луис и Маргарита Арсова едногласно одлучи наградата да ја добие „Земја и крилја“ на Стефан Малешевиќ за „прецизноста на избраната дистанца, измерена со извонредна грациозност; за откривањето на една невидена страна на македонското општество; за прекрасната кинематографија што се движи со тивка и маѓепсувачка намера; и за изненадувачката перспектива за родовата еднаквост во една рурална заедница“.
Станува збор за македонско-српска копродукција, а наградата ја прими продуцентката Ивана Шекуткоска, која се заблагодари на жирито и на публиката која го проследи ова филмско остварување. Претходно, Маргарита Арсова, член на жирито, истакна дека преполните локации каде што се прикажуваа филмовите покажаа дека на публиката на „МакеДокс“ навистина ѝ е гајле за реалноста, потврдувајќи го мотото на фестивалот. За наградата „Млад кромид“ одлучуваше жирито во состав Вардан Тозија, Трулс Лие и Мара Прохаска Марковиќ, а наградата ја додели на филмот „Фиуме или смрт!“ на Игор Бежиновиќ од Хрватска. – „МакеДокс“ е фестивал посветен на креативноста во документарниот филм. Чествуваме едно дело што го отелотворува тој дух – филм што се осмелува да си игра, да провоцира, да се смее во лицето на темнината. Преку хумор и забава, тој се соочува со застрашувачкото враќање на фашизмот, разобличувајќи го токсичното кредо: „Ако не си со нас, тоа значи дека си против нас“.
Авторот вдахнува живот во старите фотографии со современи алатки, како што е вештачката интелигенција, оживувајќи сеќавања и емоции од минатото. Ликовите и нараторите се менуваат на разигран начин, локалната заедница учествува со автентичност, а целата приказна се развива низ призмата на сатирата. Филмот е инвентивен, смел и жив – образложи жирито. Жирито за наградата „Млад кромид“ додели и Посебно признание за „Ниедна друга земја“ на Басел Адра, Хамдан Балал, Јувал Абрахам, Рејчел Зар со образложение: „Жирито ја објавува оваа посебна награда со тешко срце и длабока почит. Ова не е само филм за еден од најголемите злостори на нашето време – тој е и сведоштво за храброст. Да се уловат тие слики додека се пука, да се исцртаат нежни портрети на пријателство среде насилство, да се продолжи со снимање дури и кога молкот е побезбеден… ова е документаризмот во неговата најсуштинска форма. Ова е приказна за истрајноста, за човечките врски што одбиваат да бидат раскинати, и за храброста што се спротивставува на силите на угнетувањето додека светот го врти погледот – додека се одвива геноцид врз палестинскиот народ.“
За наградата „Сечкан кромид“ за најдобар краток документарен филм одлучуваше жирито во состав Памела Кон, Игор Прасел и Габриела Даниелс, а наградата ја доби „Машина за шиење“ на Уло Пиков со образложение: „Чудо од кратка форма, овој 17-минутен филм целосно нѐ пренесе во приказна што оддава искрена почит кон сите прабаби, самохрани мајки и работнички жени, кои минувале низ тешкотии преку мноштво превирања и куп трагедии – и успеале да одгледаат нови генерации, живеејќи со својата досетливост, интелигенција и чиста решителност да преживеат низ двете светски војни. Филмот зборува на повеќе филмски јазици, водејќи и прикажувајќи широка палета на уметност и занает, со висок степен на мајсторство во раскажувањето, споделувајќи со нас едно епско патување раскажано во ритам што е древен и вечен.“
Почесно признание во селекцијата „Сечкан кромид“ на кратки филмови доби „Во свој филм“ на Инес Јокош, кој прикажува што најдобро може да произлезе од филмската соработка помеѓу режисерот и протагонистот. „Преку кореографијата на нивните објективи, тие заеднички создаваат портрет кој умешно му покажува на гледачот дека светот не е составен само од светлина и сенка. Овој полн со љубов, духовит и трогателен филм великодушно нѐ поканува да се вплеткаме во секојдневниот живот на едно цврсто поврзано семејство – играјќи, чудејќи се, замислувајќи како нивните живописни внатрешни пејзажи не само што го прават светот околу нив поподнослив, туку исполнет со радост, љубов и смеа, како интерпретација низ чувството на неограничена внатрешна визија“, образложи жирито.
Комисијата во состав Дина Покрајац, Танос Ставропулос и Неда Миланова одлучуваше за наградата „Кокарче“ за најдобар студентски филм, а наградата ја доби „Исповед“ на Ребека Бижубова. „Користењето на филмот како алатка за соочување со најголемите стравови е огромен предизвик, но кога му се пристапува директно може да биде ослободувачко и да ве охрабри. Со комбинирање на јасна визија и одлична умешност во користењето на филмскиот јазик, особено звукот и интимната поставеност на камерата, авторката создава фасцинантна приказна што силно одекнува кај гледачите и претвора едно лично трауматично искуство во колективно“, стои во образложението за наградата.
За Наградата за најдобри етички идеи одлучуваше комисијата во состав Морин Принс, Мира Гаќина и Капка Касабова, а наградата ја доби „Ниедна друга земја“ на Басел Адра, Хамдан Балал, Јувал Абрахам, Рејчел Зар. – Овој филм го отелотворува духот на моралното филмско творештво во услови лишени од морал. Тоа е најитниот филм, зашто со телесна сила покажува дека борбата на палестинскиот народ против тоа да биде истребен е борбата на човештвото за својата душа. „Ниедна друга земја“ нѐ вовлекува уште од првите кадри и не нѐ пушта. На крајот, се чувствуваме како дел од животите на семејствата и растојанието помеѓу гледачите и протагонистите исчезнува. Заедно со заедницата од Масафер Јата доживуваме мака, збунетост, очај, гнев, отпор и надеж против надежта. „Ние градиме за вас, а вие уништувате за нас“ е една многуте незаборавни реплики – зашто ова е филм каде секоја реченица ѕвони со вистината на преживеаното искуство.
Филмот произлегува од соработка меѓу двајца активисти што станале филмаџии. Заедничката камера станува алатка за преживување и отпор. Таа ја враќа реалноста додека милитаризираната држава ја уништува реалноста. Тоа уништување е толку болно што само пријателството меѓу двајцата главни протагонисти носи олеснување – и нацрт за единствената возможна иднина. „Ниедна друга земја“ е документарна мајсторска лекција за тоа како еден микрокосмос може да ја осветли големата слика. Овој филм е акција што ни покажува дека интелигентното и конструктивно дејствување е единствениот начин за промена, со зборовите на Басел Адра, на оваа страшна реалност. Можеме да ја смениме само ако се обединиме со храброста, трпението и љубовта што биле движечката сила при создавањето на овој суштински важен филм – образложи жирито. Авторка на статуетките што им беа врачени на наградените автори е Јасмина Главинче.
Седмото издание на МакеКоПроДокс форумот се одржа од 25-ти до 27-ти август 2025 година во МКЦ, обединувајќи филмски автори, продуценти и експерти од Балканот и Европа, со цел зајакнување на соработката во областа на креативната документаристика. На форумот беа презентирани девет проекти во развој кои беа претставени пред професионалци од областа на креативната документаристика, а беа доделени пет награди. Проектот „You Little Box“ на Мерт Каја и Дениз Инал од Турција ги доби наградите на „Image Fantǒme“ и FIPADOC, проектот „No offence“ на Луција Марчец, Ида Барач и Ема Миколаци од Хрватска ги доби наградите на Институтот за документарен филм и Документарната асоцијација на Европа, додека проектот „Dreams covered in chrome“ на Трнделина Халили и Совран Нрецај од Косово ја доби наградата на „Sunny Side of the Doc“.
Според посетеноста на 16. „МакеДокс“ екипата одлучи целиот тестивал да го посвети на публиката, која со своето присуство потврди дека ѝ е гајле за реалноста. Партнери на „МакеДокс“ се ППФП, МКЦ – Младински културен центар, Кинотека на Република Северна Македонија и фестивалската мрежа „Doc Around Europe“. Шеснаесеттото издание на „МакеДокс“ е поддржано од Агенција за филм на Република Северна Македонија, Програмата МЕДИА на „Креативна Европа“, Институтот „Јунус Емре“ – Скопје, Амбасада на Франција, Француски институт, Амбасада на Кралството Холандија, Австриска Амбасада, Казино Австрија, Грчки филмски центар, Гете институт, Скопско смут, Амбасада на Република Чешка, Чешкиот културен центар во Софија, Младинскиот културен центар, Музеј на Македонија, Археолошки музеј, Факултет за ликовни уметности, такси „Глобал“. МакеКоПроДокс форумот е организиран и поддржан од „МакеДокс“, Агенцијата за филм на Северна Македонија, Француската амбасада и Францускиот институт во Скопје – Фонд Екип Франција при француското Министерство за Европа и надворешни работи, Институтот за документарен филм, Интернационалниот Вишеград фонд, Гете институт Скопје, Грчкиот филмски центар, Документарната асоцијација на Европа, фестивалската мрежа „Док араунд Јуроп“, „Сани сајд оф д’док“, МК Деск на „Креативна Европа“ и Младинскиот културен центар во Скопје.
Медиумски покровители на 16. „МакеДокс“ се МТВ – Прв програмски сервис, Слободен печат, Нова Македонија, Еспресо.мк, МКД.мк, УМНО.мк, СДК.мк (Сакам да кажам.мк), Плус Инфо, Окно, Офф.нет, Е-магазин, Лице в лице, Радио МОФ, Радио Џез ФМ, Радио Канал 103, Радио Антена 5, Радио Бубамара, Лајф Радио, Поп-ап, Види Вака, Гледај.мк, Кајгана Медиа, Култура Бета, Трн, Блен.мк и Медуза.
