Кoja е Захра Шахбаз Табари
Захра Шахбаз Табари е 67-годишна електроинженерка, мајка и активистка од иранскиот град Рашт. Таа не е јавна фигура со политичка функција, туку дел од поширокиот, тивок, но упорен отпор на жени кои со години живеат под притисокот на авторитарниот систем во Иран.
Табари со години била предмет на следење, повици на информативни разговори и безбедносни притисоци поради нејзиниот политички и семеен контекст. Првпат била уапсена пред четири години поради активности на социјалните мрежи, а нејзиниот живот оттогаш се движи меѓу кратки периоди на слобода и постојана закана од репресија.
Во април 2025 година, безбедносни сили упаднале во нејзиниот дом во Рашт без да приложат судски налог. При апсењето биле конфискувани нејзините електронски и комуникациски уреди, како и уредите на нејзината ќерка. Со недели по апсењето, семејството немало никакви информации за тоа каде се наоѓа Табари, ниту за нејзината здравствена состојба. Денес таа е притворена во затворот Лакан – установа позната по тешките услови и високиот број егзекуции.
Зошто е осудена: кога слоганот „жени, живот, слобода“ станува закана за режимот
Смртната пресуда против Табари е поврзана со симболичен чин на отпор. Основата на обвинението е парче ткаенина со натписот „Жени, отпор, слобода“, кој иранските власти го поврзуваат со слоганот „Жени, живот, слобода“ – мотото што стана глобален симбол на протестите во Иран по смртта на Махса Амини во 2022 година.
За режимот, овој слоган не претставува порака, туку идеолошка закана. Тој го доведува во прашање патријархалниот и авторитарен поредок, ја става жената во центарот на политичкото дејствување и ја третира слободата како право, а не како привилегија. Токму затоа, секое негово појавување – дури и во симболична форма – се криминализира.
Официјалното обвинение против Табари е „пропаганда против режимот“, формулација која често се користи за санкционирање на слободата на изразување. Подоцна, таа е осудена на смрт за „вооружен бунт против темелите на Исламската Република“, иако не постојат докази за насилно или оружено дејствување. Нејзиното здравје, дополнително, значително се влошило за време на притворот поради хронични болести, недостиг на соодветна медицинска грижа и континуиран психолошки притисок.
Судски процес без правда
Судењето против Захра Шахбаз Табари претставува пример за системска злоупотреба на правото. Процесот траел околу десет минути и бил одржан преку видео-конференциска врска. Таа немала можност да се брани со адвокат по сопствен избор, а нејзиниот правен застапник со месеци немал пристап до предметот.
Нема информации за јавна расправа, ниту за изведување докази во согласност со основните стандарди за фер судење. Според меѓународни правни експерти, во текот на апсењето и судската постапка биле прекршени бројни одредби од иранскиот Закон за кривична постапка, како и меѓународните правни норми за заштита на човековите права.
Реакции од меѓународната заедница
Случајот на Табари предизвика силна меѓународна осуда. Експерти и специјални известувачи на Обединетите нации побараа итно запирање на егзекуцијата, оценувајќи дека станува збор за сериозно кршење на правото на живот, слобода и правично судење.
Повеќе од 400 истакнати жени од целиот свет, меѓу кои и четири добитнички на Нобеловата награда, како и поранешни државнички, потпишаа апел со кој го повикуваат Иран веднаш да ја ослободи Табари. Во апелот, Иран е опишан како водечки извршител на смртни казни врз жени по глава на жител, а случајот на Табари како симбол на репресијата врз секој обид за отпор.
Борбата на жените во Иран денес
Случајот на Захра Шахбаз Табари не е изолиран инцидент, туку дел од поширок образец на системско насилство врз жените во Иран. Според податоци на организацијата Iran Human Rights, до крајот на ноември 2025 година во земјата биле извршени најмалку 1.426 егзекуции, од кои 41 жена.
Жените во Иран се соочуваат со задолжителни кодекси на облекување, ограничен пристап до правдата и криминализација на секој облик на протест – од јавно говорење до симболичен гест. Сепак, и покрај репресијата, токму тие остануваат во срцето на отпорот.
Случајот на Табари покажува дека во Иран денес не е потребно оружје за да се биде прогласен за бунтовник. Доволен е симбол. Или збор. Или одбивање да се молчи.
