Европската Унија направи историски премин во регулацијата на вештачката интелигенција (ВИ) со усвојувањето на Artificial Intelligence Act („AI Act“) — првата сеопфатна законска рамка за ВИ во светот, кој стапи на сила на 1 август 2024 година.
Законодавството е засновано врз „приод базиран на ризик“, при што системите со висок ризик се подложни на строги барања, додека најризичните практики се целосно забранети.
Меѓу забранетите практики се категоризација на луѓе според чувствителни карактеристики како што се религија, сексуална ориентација или раса, неавторизирано собирање на фотографии и видео за системи за препознавање лица, препознавање емоции на работното место или во образовни институции, социјално бодување базирано на лични карактеристики и манипулација со човечкото однесување со цел заобиколување на слободната волја или експлоатација на ранливи групи.
За системи со висок ризик, законот предвидува обврска за оценка на влијанието врз темелните права пред нивна примена, што е нов и значаен механизам за заштита на граѓаните.
За спроведување и надзор на регулативата, беа воспоставени нови институции како AI Office во Европската комисија, European AI Board составен од претставници од земјите-членки и форум за стручни лица од индустријата, универзитетите и граѓанското општество.
AI Act официјално стапи на сила на 1 август 2024 година, но спроведувањето е постепено: забранетите практики мора да бидат отстранети шест месеци по влегувањето во сила, додека општите правила и структури за управување важат од август 2025 година.
Казните за прекршувања се значајни, со глобални санкции до 7 % од годишниот светски промет на компанијата, што ја прави рамката ефикасна, но и строг контролен механизам. Покрај поставувањето граници, законот ја охрабрува иновацијата, особено за стартапи и мали и средни претпријатија, обезбедувајќи инфраструктура како суперкомпјутери за развој на ВИ.
Сепак, регулативата предизвика критики: креативната индустрија и дел од технолошките компании ја сметаат за ограничувачка, особено во поглед на тренирање генеративни модели и иновации, а новите водичи на Европската комисија веќе воведуваат дополнителни забрани за практики како следење на емоции на вработените.
Во споредба со ЕУ, САД имаат значително помалку централизирана ВИ регулатива. Таму доминира комбинација од секторски закони, саморегулација и препораки од агенции како NIST (National Institute of Standards and Technology) за безбедност, етика и транспарентност. Фокусот во САД е повеќе на иновации и конкурентност, додека заштитата на граѓанските права и приватноста се регулирани преку посебни закони како CCPA во Калифорнија, но нема унифициран федерален закон за ВИ како во ЕУ. Тоа значи дека американските компании можат побрзо да тестираат и комерцијализираат генеративни модели, но ризикот од злоупотреби или дискриминација е поголем поради недоволна законска рамка.
Кина, пак, го следи сосема различниот модел. Таму регулативата за ВИ е централизирана и строго контролирана од државата, со фокус на безбедност, општествен ред и државен суверенитет. Генеративните модели и системите за препознавање лица се строго контролирани, а државата активно го следи нивното користење и воведува ограничувања за содржина и влијанија врз граѓаните. Кина се стреми да стане глобален лидер во ВИ, но тоа го прави преку силна државна регулација, за разлика од ЕУ која се обидува да балансира човекови права, приватност и иновации.
ЕУ со AI Act постави светски стандард за безбедна и одговорна ВИ. Законот помага да се заштитат луѓето од злоупотреби, но и овозможува иновации. САД се потпираат на слобода и брзина во развојот на технологијата, додека Кина ја контролира технологијата преку државна регулација. Ова значи дека светот ќе гледа три различни пристапи кон вештачката интелигенција, секој со свои предности и ризици и тоа ќе влијае на тоа како ВИ ќе се користи во иднина за секој од нас.
