Ниту еден аларм, камера или чувар не може целосно да го заштити она што човекот го создал за да трае вечно.
Во ноќта на 19 октомври 2025 година, маскирана група упадна во Лувр музејот во Париз, каде за само седум минути исчезнаа осум парчиња накит и кралски драгулии. Настанот, колку што е спектакуларен, толку е и симболичен – потсетување дека светот ја губи својата култура не само од заборав, туку и од човечка алчност.
Во излозите на музеите, под светлина што мириса на восок и тишина, предметите отсекогаш биле повеќе од метал и камен. Тие се споменици на идентитет, сведоци на историја и потсетници на тоа кои сме биле пред да станеме модерни. Кога исчезнуваат, не се губи само уметничко дело – се брише дел од колективната меморија.
Последните децении, музеите ширум Европа и Балканот бележат тивка статистика на исчезнати дела. Во Белград, од Музејот на применета уметност во летото 2019 година исчезнаа 41 предмет – златен накит од XIX и XX век, проценет на околу 300.000 евра. Меѓу нив и нараквица со полудраги камења за која се верува дека припаѓала на династијата Обреновиќ. Неколку години подоцна, слична судбина го снајде и Музејот на Југославија, каде исчезнаа лични предмети на Тито, вклучително и часовници што му биле подарени од светски државници.
Во Нови Сад, два цртежа на Сава Шумановиќ исчезнаа од постојаната поставка во Галеријата на Матица српска. Во Аранѓеловац, петнаесет дела на Пае Јовановиќ беа однесени во ноќна тишина. Сите тие дела, заедно со десетици други низ музеите на регионот, остануваат само како регистарски броеви во базата на Интерпол – мртви имиња без ликови.
Секоја кражба ја открива истата слабост – дека културата се потпира на систем што ретко го сфаќа своето значење додека не стане доцна. Сликите, скулптурите и накитот што исчезнуваат не се само изгубени предмети, туку приказни што никогаш повеќе нема да бидат раскажани на ист начин.
Она што се губи со секоја ваква кражба е повеќе од уметност. Се губи континуитетот меѓу генерациите, врската меѓу минатото и иднината. Уметноста е најчувствителниот доказ дека човештвото умеело да создава нешто што не служи на потреба, туку на духот.
Кога еден предмет ќе исчезне, тивко исчезнува и дел од нас. Не затоа што сме го поседувале, туку затоа што неговото постоење ни давало смисла. А кога кражбите стануваат бројки, тогаш заборавот станува навика.
Можеби најтрагично од сè е тоа што повеќето од овие предмети никогаш нема да бидат пронајдени. Топени, препродадени, скриени, заменети со реплики – тие се претвораат во митови за свет кој ја потценил сопствената меморија.
И така, меѓу полициските извештаи и затворените изложбени сали, останува едно прашање што не старее:
дали човекот навистина ја заслужува уметноста што ја создава, ако не знае да ја зачува?
