Туберкулозата (ТБ) останува еден од најсмртоносните заразни заболувања во светот, која одзема повеќе од 1,2 милиони животи и погодува околу 10,7 милиони луѓе минатата година, според Глобалниот извештај на СЗО за туберкулозата 2025, објавен денес. И покрај мерливиот напредок во дијагностика, третман и иновации, постојаните предизвици во финансирањето и недоволниот пристап до здравствена заштита ја загрозуваат тешко освоената победа во глобалната борба против ТБ.
Состојба на туберкулоза во Република Северна Македонија
Туберкулозата (ТБ) во земјава во последните годин забележува континуирано подобрување на епидемиолошката состојба. Според податоците на Институтот за јавно здравје, во 2013 година преваленцата на активна туберкулоза изнесувала 20,8 на 100.000 жители, со 428 регистрирани случаи. За споредба, во 2020 година преваленцата се намалила на 7,9 на 100.000 жители, односно 164 случаи, што е значително помалку од 29,8 на 100.000 жители во 2010 година. Овој тренд покажува стабилно намалување на бројот на болни и на стапката на преваленца во периодот 2010–2020 година.
Бројот на новозаболени лица, исто така бележи пад. Во 2013 година имало 323 нови случаи, додека во 2020 година се намалиле на 150 новооткриени случаи. Македонија се рангира меѓу земјите со ниска стапка на инциденца во европскиот регион. Податоците за последните години покажуваат продолжување на овој позитивен тренд. Во 2022 година регистрирани биле 235 нови случаи. Во 2023 година биле 160 новорегистрирани случаи, од кои 109 биле мажи, а 51 жена, додека активни биле околу 290 случаи (230 мажи и 60 жени).
Сепак, постојат фактори кои го одржуваат проблемот со туберкулозата. Лошата социјално-економска состојба, невработеноста, сиромаштијата, стигмата и големиот број хронични незаразни болести придонесуваат за перзистенција на болеста, што ја нагласува потребата од постојана активност на надлежните институции.
Превентивните мерки се клучни за контрола на туберкулозата. Болеста е излечива доколку се следат лекарските препораки и терапијата се зема редовно. За успешна контрола и лекување, намалување на ризикот од ширење на инфекцијата и спречување на резистентни форми на Mycobacterium tuberculosis, неопходно е рано откривање, мониторинг и превенција, особено кај ризични групи.
Најдобрата превентивна мерка останува правилно и навремено лекување на секој болен, со што се прекинува ланецот на ширење на туберкулозата и се унапредува здравјето на населението во Република Северна Македонија.
Глобален напредок и успешни приказни
Меѓу 2023 и 2024 година, глобалниот процент на лица кои заболеле од ТБ опадна за скоро 2%, а смртноста од ТБ за 3%. Овие намалувања сигнализираат продолжување на опоравувањето на основните здравствени услуги по прекините предизвикани од пандемијата на COVID-19.
Некои региони и земји покажуваат стабилен напредок, демонстрирајќи дека силната политичка посветеност и инвестициите можат да се справат со оваа древна болест. Меѓу 2015 и 2024 година, Африканскиот регион на СЗО постигна намалување на инциденцата на ТБ за 28% и намалување на смртноста за 46%. Европскиот регион забележа уште поголеми падови, со намалување на инциденцата за 39% и на смртноста за 49%.
Во истиот период, повеќе од 100 земји постигнаа намалување на инциденцата на ТБ за најмалку 20%, а 65 земји постигнаа намалување од 35% или повеќе во смртноста поврзана со ТБ. Овие земји ги достигнаа првите цели од стратегијата End TB на СЗО.
Сепак, глобалното искоренување на ТБ бара забрзан напредок во земјите со најголем товар.
Во 2024 година, 87% од луѓето кои заболеле од ТБ биле концентрирани во 30 земји, при што само осум од нив сочинувале 67% од глобалниот број: Индија (25%), Индонезија (10%), Филипини (6,8%), Кина (6,5%), Пакистан (6,3%), Нигерија (4,8%), Демократска Република Конго (3,9%) и Бангладеш (3,6%).
Напредок во дијагностиката и третманот на ТБ
Рано лекување на ТБ спасило околу 83 милиони животи од 2000 година. Меѓу 2023 и 2024 година, продолжи напредокот во дијагностика, превенција и третман, што одразува ефект од постојаните напори и иновации во земјите. Клучни достигнувања вклучуваат:
Во 2024 година, 8,3 милиони луѓе беа ново дијагностицирани и примиле третман, што претставува околу 78% од заболениот број.
Покриеноста на брзи тестови за дијагноза на ТБ се зголеми од 48% во 2023 на 54% во 2024. Третманот за лекови-чувствителна ТБ остана многу ефикасен, со стапка на успешност од 88%. Бројот на лица кои развиваат резистентна ТБ постепено опаѓа, со над 164.000 лица кои примиле третман во 2024 година. Стапката на успешност се зголеми на 71% од 68% претходната година. Во 2024 година, 5,3 милиони лица со висок ризик од ТБ примиле превентивен третман, односно повеќе од 4,7 милиони во 2023.
Социјална заштита и мултисекторски пристап клучни за справување со епидемијата
Првпат, СЗО известува за напредокот кон целта за социјална заштита утврдена на Вториот висок ниво на ОН за ТБ во 2023 година. Меѓу 30-те земји со висок товар на ТБ, покриеноста со социјална заштита е многу нерамномерна, од 3,1% во Уганда до 94% во Монголија. Значајно, 19 земји пријавуваат покриеност под 50%.
Извештајот исто така ги нагласува главните ризични фактори кои ја движат епидемијата: недоволна исхрана, ХИВ инфекција, дијабетес, пушење и алкохол. Справувањето со овие фактори, заедно со структурните детерминанти како сиромаштијата, бара координирана мултисекторска акција.
Финансиски недостатоци го загрозуваат напредокот и истражувањата
И покрај бројните достигнувања, глобалниот напредок останува далеку од целите на End TB Strategy. Главна пречка е глобалното финансирање за ТБ, кое стагнира од 2020 година. Во 2024 година, само 5,9 милијарди УСД биле на располагање за превенција, дијагноза и третман – само малку повеќе од четвртина од годишната цел од 22 милијарди УСД поставена за 2027 година.
Скратувањата на меѓународните донации од 2025 година понатаму претставуваат сериозен предизвик. Моделите веќе предупредуваат дека долгорочни скратувања може да резултираат со до 2 милиони дополнителни смртни случаи и 10 милиони нови заболени од ТБ помеѓу 2025 и 2035 година.
Финансирањето на истражувањата за ТБ исто така заостанува, достигнувајќи само 1,2 милијарди УСД во 2023 година (24% од целта). До август 2025 година, 63 дијагностички теста биле во развој, а 29 лекови во клинички испитувања – зголемување од само 8 во 2015. Покрај тоа, 18 кандидат-вакцини се во клинички испитувања, вклучувајќи 6 во Фаза 3. СЗО продолжува да води глобални напори за унапредување на програмата за вакцини против ТБ.
„Се наоѓаме во пресуден момент во борбата против ТБ,“ изјави д-р Тереза Касаева, директорка на СЗО за ХИВ, ТБ, Хепатитис и ИСШ. „Скратувањата на финансиите и постојаните фактори кои ја движат епидемијата ја загрозуваат тешко освоената победа, но со политичка посветеност, одржливи инвестиции и глобална солидарност можеме да го свртиме трендот и конечно да ја победиме оваа древна болест.“
СЗО повикува на одржлива политичка посветеност, зголемени домашни инвестиции и интензивирани истражувања за забрзување на напредокот.
