Пожарот во фабриката „Ф-групација“ во Трубарево остави сериозни последици врз квалитетот на воздухот. Според резултатите од акредитираната лабораторија што денеска пристигнаа во Министерството за животна средина и просторно планирање (МЖСПП), концентрациите на неколку опасни материи се значително зголемени, над дозволените граници — особено кадмиум, олово и арсен.
Кадмиум – над 10 пати над дозволеното
Најзагрижувачки е порастот на кадмиум, чии концентрации во воздухот биле измерени на 59,1 нанограм на кубен метар, што е над 10 пати повеќе од дозволената гранична вредност од 5 ng/m³.
Кадмиум е тежок метал што може да предизвика долгорочно оштетување на бубрезите, коските, и црниот дроб, а има и потенцијален канцероген ефект. Посебно се загрозени децата, кај кои телото полесно апсорбира токсини, а органите сè уште се во развој. Хронична изложеност на кадмиум, дури и во помали концентрации, е поврзана со намалени когнитивни способности, нарушување на растот и оштетувања на имунолошкиот систем.
Олово – над границата, ризик за детскиот мозок
Концентрацијата на олово била измерена на 0,75 µg/m³, што е исто така над дозволената вредност од 0,5 µg/m³. Иако ова зголемување можеби изгледа „умерено“, важно е да се напомене дека според Светската здравствена организација нема безбедна граница на изложеност на олово – особено кај децата.
Оловото има директно токсично дејство врз мозокот и нервниот систем. Децата изложени на повисоки нивоа можат да покажат намалена интелигенција (IQ), потешкотии во учење, проблеми со концентрацијата и однесувањето. Изложеноста во раното детство е особено опасна и може да предизвика трајни невролошки оштетувања.
Арсен – канцероген над безбедните нивоа
Во воздухот е измерена и концентрација на арсен од 8,9 ng/m³, што ја надминува референтната граница од 6 ng/m³. Арсенот е признат канцероген, и при континуирана изложеност може да предизвика рак на кожа, бели дробови и мочен меур.
Освен канцерогените својства, арсенот влијае и на кардиоваскуларното здравје, имуниот систем и може да доведе до кожни заболувања, гастроинтестинални нарушувања и оштетување на развојот кај децата.
ПМ10 честички – речиси двојно над дозволеното
Покрај тешките метали, во примероците земени на 13 и 14 септември биле измерени честички ПМ10 во вредност од 92,65 µg/m³, што е речиси двојно над дозволената граница од 50 µg/m³.
Честичките ПМ10 можат да продрат длабоко во белите дробови и да предизвикаат или влошат респираторни заболувања, астма, бронхитис, и други здравствени проблеми. Особено се чувствителни децата, постарите лица, и лицата со хронични болести.
Официјален одговор: Воздухот сега е стабилен, но опасноста останува
Од МЖСПП информираат дека „по пожарот е регистрирано значително надминување на дозволените граници за ПМ10, олово, кадмиум и арсен“, но и дека според последните мерења, „состојбата е стабилизирана и во рамките на дозволените граници“. Мерењата направени во следните денови покажуваат просечна концентрација од 9,8 µg/m³, а максималната била 43,3 µg/m³.
Примероците биле земени откако теренот станал безбеден, а мерните точки биле поставени веднаш по пожарот што го зафати магацинот со електронски и електричен отпад.
Дополнителни анализи: Гасови и почва
Покрај анализата на воздухот, Инспекторатот за животна средина соопшти дека од три клучни локации се земени и сонди за гасови, при што биле регистрирани зголемени нивоа на сулфур диоксид, азот диоксид и јаглерод моноксид – дури два до три пати над дозволеното. Посебно алармантна била концентрацијата на јаглерод моноксид – измерени 300 µg/m³, наспроти референтната граница од 10 µg/m³.
Од Инспекторатот најавуваат дека кога теренот целосно ќе се расчисти, ќе се земат и примероци од почва, за да се утврди дали има контаминација на земјиштето.
ИЈЗ: Нема радијација, но има бакар и цинк на местото каде што гореле батерии
Од Институтот за јавно здравје (ИЈЗ) велат дека не се регистрирани отстапувања во поглед на радијација во воздухот, ниту пак се пронајдени опасни нивоа на тешки метали во почвата. Сепак, на едно од испитаните места, каде што гореле литиумски батерии, било забележано зголемување на концентрации на бакар и цинк — во рамките на очекуваното.
Време е за системска контрола и превенција
Иако моменталната состојба на воздухот е стабилизирана, првичните резултати јасно покажуваат дека пожарот во Трубарево предизвикал сериозно загадување со токсични и канцерогени супстанции. Особено е загрижувачки тоа што не се работи само за краткотрајна појава – туку за опасни метали што можат да останат долго време во околината, во прашината, почвата, па дури и во синџирот на исхрана.
Најзагрозени се децата и чувствителните групи, за кои вакви концентрации претставуваат директен ризик по здравјето.
Ова не е индустриска зона во пустина – во радиус од неколку километри има четири основни училишта, населени домаќинства, семејства што живеат од земјоделие, деца што секојдневно дишат и играат на отворено. Почвата на нивите, воздухот на училишните дворови, прашината во домовите – сето тоа сега може да е контаминирано со супстанции што предизвикуваат рак, оштетување на мозокот и хронични болести.
Пожарот можеби е изгаснат, но опасноста не е – таа сè уште тлее во воздухот, земјата и во телата на оние кои се изложени.
Ова мора да биде сигнал за итна и долгорочна акција – не само мерења, туку заштита на децата, чистење на контаминираните подрачја, мониторинг на почвата, и сериозни одговорности за управување со опасен отпад.
