Во 1951 година, Соединетите Американски Држави потпишале договор со Данска којшто ги обврзува да го штитат Гренланд од напад. Сега, 74 години подоцна, заканата доаѓа од Америка, пишува Politico.
Оваа недела, новоизбраниот претседател на САД, Доналд Трамп, предизвика шок низ Европа кога одби да ја исклучи можноста за користење на воена сила за анексија на најголемиот остров во светот, автономната територија со 57.000 жители која е дел од Кралството Данска.
Трамп, кој исто така ја спомена идеата за тоа дека САД би можеле да ја преземат Канада и Панамскиот канал, веќе долго време има интерес и за Гренланд — остров на стратешки важна локација, богат со минерали и нафта.
Иако речиси нема сомнение која земја би победила во конфликтот, Данска можеби би имала подобри шанси ако побараше правен совет. Копенхаген може да праша дали ЕУ на некој начин е обврзана да го брани Гренланд; дали може да се повика на одредбите за заедничка одбрана на НАТО против напад од најголемиот член на алијансата; и кои се обврските на Вашингтон според договорот од 1951. година.
САД имаат најголем буџет за одбрана во светот, потрошувајќи 948 милијарди долари минатата година. Нивните вооружени сили броjaт 1,3 милиони членови — од кои некои се внатре на Гренланд. Данска, пак, потрошила 9,9 милијарди долари минатата година, има само 17.000 војници и најголемиот дел од својата тешка копнена воена опрема ја донирала на Украина.
Ако Трамп навистина ја спроведе својата закана и со сила го анектира Гренланд, „тоа би била најкратката војна во светот, бидејќи Гренланд нема никакви одбранбени капацитети. Американците би ја презеле контролата”, изјави Улрик Прам Гад, повисок истражувач во Данскиот институт за меѓународни студии.
Некои дански погранични патроли понекогаш го посетуваат југоисточниот дел на Гренланд, но данските медиуми известуваат дека софтверот потребен за гаѓање цели никогаш не бил купен и инсталиран, додаде тој.
Прам Гад изјави дека е збунет од намерите на Трамп.
„Дали тоа е храброст? Дали тоа е дипломатска закана помеѓу сојузници? Не знаеме точно, но тоа ќе биде начин на операција во следните четири години.”
Високи официјални лица, вклучувајќи го данскиот министер за надворешни работи Ларс Лөкке Расмусен и неговиот американски колега Ентони Блинкен, во почетокот ги отфрлија изјавите на Трамп.
Меѓутоа, данската премиерка Мете Фредериксен организирала состанок со лидерите на партиите во четврток за да разговараат за ова прашање, додека Расмусен го повлекол својот првичен раководен одговор.
“Ова го сфаќаме многу сериозно, но немаме амбиција да ескалираме војна со зборови со претседателот кој наскоро влегува во Белата куќа,” изјави тој.
Според договорот од 1951. година, САД се согласиле правно да го бранат Гренланд од било каков напад, со оглед на невозможноста на данските вооружени сили самостојно да го одбијат потенцијалниот агресор.
“Данска е многу свесна дека не може сама да го брани Гренланд од никого,” изјави Кристијан Собу Кристенсен, повисок истражувач на Центарот за воени студии на Универзитетот во Копенхаген.
Ако Трамп се обиде да ја преземе територијата со сила, „прашањето е: Против кого би се [Американците] бореле? Против нивните сопствени војски? Тие веќе се таму,” додаде тој.
САД значително го намалија своето воено присуство на островот по крајот на Студената војна, но станицата за рано предупредување останува на вселенската база Питуфик на северозападот на Гренланд. Тоа е клучен имот кој може да открие вселенски летала и балистички проектили, вклучувајќи потенцијални нуклеарни боеви глави лансирани од Москва. Меѓутоа, данските вооружени сили не се ни опремени ни обучени да се спротивстават на американската инвазија.
“Тие се повеќе фокусирани на рутински воени активности во мирнодопски услови,” објасни Кристијансен, додавајќи дека редовно распоредуваат патролни авиони и бродови на гренландските води.
Во декември минатата година, данскиот министер за одбрана Тролс Лунд Поулсен најави нов пакет одбранбени трошоци вредни „двоцифрени милијарди” за купување две беспилотни летала со долг дострел и два инспекциски бродови.
Средствата се наменети и за вработување повеќе луѓе за Данската Арктичка команда во главниот град Нуук и надградба на аеродромот Кангерлуссуак за да биде прилагоден за борбените авиони Ф-35.
Тоа и го врши притисокот поттикнат од барањата на САД, вклучувајќи ги Трамп и за време на неговиот прв мандат, според зборовите на Марк Јакобсен, вонреден професор на Кралската данска воена академија.
Кога Трамп првпат ја изнесе идејата за купување на Гренланд во 2019. година, “тоа беше дел од американската стратегија да ги принуди Данците да трошат повеќе на својот воен буџет за надзор на Гренланд,” изјави тој. Иако данските вооружени сили се многу помали од американските, Копенхаген е меѓу европските престолнини кои сериозно ја сфатиле потребата за зголемување на одбраната откако започна војната во Украина.
Данска потрошила 2,37% од својот БДП на војска минатата година — над целиот НАТО цел од 2% — и планира понатамошно зголемување. Данските воздушни сили го заменуваат својот Ф-16 со модерни американски Ф-35 борбени авиони и активно бараат набавка на системи за воздушна одбрана.
Меѓутоа, Данска значително ги исцрпи своите залихи на оружје донирајќи артилериски системи и тенкови на Киев, тврдејќи дека, за разлика од Украинците, Данците не чувствуваат директна закана од непријателска империјалистичка сила.
Без оглед на тоа, донираната воена опрема ќе биде од малку корист при одбраната на Гренланд од американска инвазија.
„Единствениот начин да се дејствува таму е од воздух или море. Копнената војна на Гренланд нема многу смисла,” изјави Кристијансен.Ако Копенхаген понуди отпор, потпирајќи се на правни правила и закони, може да побара помош од ЕУ.
Во средата, францускиот министер за надворешни работи Жан-Ноел Баро изјави дека Европската унија нема да дозволи анексија — но не е јасно дали Копенхаген навистина може да се потпира на воена помош од ЕУ.
Во случај на „екстремно теоретска” американска инвазија на Гренланд, клаузулата на ЕУ за взаемна помош во член 42 (7) од Договорот би се применила, изјави портпаролот на Европската комисија оваа недела. Меѓутоа, клаузулата “е бесмислена во нејзината актуелна форма, бидејќи зад неа не стои вистинска воена сила,” напиша Даниел Фиот од Центарот за безбедност, дипломатија и стратегија на Школата за менаџмент во Брисел.
Исто така не е јасно дали Данска, основач на членови на НАТО заедно со САД, може да се повика на член 5 — клаузулата за взаемна помош на алијансата — против друг сојузник.
„Практично ќе имате ситуација каде член на НАТО анектира територија на друг член на НАТО. Тоа ќе биде прилично неистражена територија,” изјави Агат Демараис, висока аналитичарка во Европскиот совет за меѓународни односи.
