На само неколку дена пред промоцијата на новата книга „Само уште еден скок“, разговараме со Енис Хилми, авторка чии раскази секогаш се движат по тенката линија помеѓу топлината и тагата, духовитоста и болката, реалното и интимното. Овој пат, инспирацијата доаѓа од Тото, нејзиниот златен ретривер, чија приказна станува и приказна за загубата, домот, пријателството и невидливите нишки што нè поврзуваат со местата и суштествата што ги сакаме.
Напишана во Истанбул, веднаш по неговото заминување, книгата е искрена, ранлива и полна со љубов — токму онаква каква што ја очекуваме од Енис. Во разговорот што следи, таа ни открива дел од процесот, градовите меѓу кои живее, значењето на домот и местото на пишувањето во нејзиниот живот.
Трн: На 12 декември е промоцијата на твојата нова книга. Можеш ли да ни откриеш нешто за темата, формата или градовите што ќе се појават во неа?
Енис: Темата е Тото. Златниот ретривер со златно срце и златен карактер.
Нарацијата е на Тото, а градот е неговиот Охрид. Книгата ја напишав во Истанбул, во еден здив. Непосредно после смртта на Тото. Бев скршена од болка, кога едно утро, сестра ми тивко ми тропна на вратата, да ме потсети, дека точно десет дена, не сум излегла од дома. Ма каква дома. Јас едвај излегував и од соба.
И не излегов јас и во наредните денови. Но барем ги избришав солзите , ја подголтнав грутката и го отворив лаптопот.
Трн: Ќе се враќаш ли повторно во Берлин како главна сцена или можеби Охрид ќе ја преземе таа улога?
Енис: Во книгата на Тото или ако милувате за Тото, насловена „Само уште еден скок”, целокупното дејствие е лоцирано во Охрид. И добро, можеби малку и во Скопје.
Берлин е ноќната мора за Тото. Градот за кој одвреме навреме скришум ги пакував куферите. Иако во мое отсуство целиот негов дог ситинг, беше темпиран до совршенство.
Или како што би рекол Тото …Баш сум чуден со времето…Кога ме остава на два часа тоа се два часа…..но кога ме остава на две минути тоа се повторно два часа… Е сега како му било без мене ,тие две три недели , тоа само тој си знае. Сакам да верувам дека му биле повторно два часа.
Трн: Потекнуваш од Охрид, студираше во Истанбул, живееше и работеше во Скопје, патуваше и живееше долго време на релација Охрид–Берлин. Како овие три „домови“ го изградија твојот авторски глас?
Енис: Секој од градовите е со својата убавина и приказна. Но нешто чудно се случи со Берлин. Кога го открив и се заљубив во овој град, не не прв, туку на втор поглед , едноставно занемев и се фиксирав. Најдов се на едно место. И престанав односно ги сведов на минимум патувањата по други градови.
Ме прашавте за домот. Домот никогаш не сум го помнела како едно исклучително место за живеење. Баба ми по татко, позната по својот немирен дух и честите патувања, знаеше да каже….„Ќерко домот ти е меѓу ушите”.
„Ќе си свариш една супа. Ќе пуштиш музика, ќе свртиш два телефона , ќе запознаеш два тројца локалци кои ќе ти станат пријатели чиниш од раѓање сте заедно и ооопппп дома си”.
Додуше во некоја нова, паралелна и колку и да е краткотрајна, но сепак е некаква дома.
Мислам дека трагањето по домот го носам од секогаш во себе.
Е сега дали е тоа некоја траума , генетика или едноставно така ми е убаво, тоа треба некој психокоучер да го каже наместо мене. Хахахахахаха
Трн: Кога сфати дека пишувањето не е само хоби, туку нешто што може да стане професија?
Енис: Од секогаш сум сакала да пишувам. И сум пишувала постојано . Со најголемо уживање. А да, и да читам. Што би рекла сестра ми, ти не читаш, ти голташ.
Пишувањето ми е сепак само хоби. Терапевтско хоби. Хахахаха.
Малку посериозно му се вратив на пишувањето за време на короната. Тото ме спаси. Но и пишувањето ме спаси. Колку и да звучи тоа лудо, колку и заработката ми беше сведена на минимум во тоа време невреме, тоа беше најспокојниот период од мојот живот.
Растев билингвално. За љубовта кон јазикот и книжевноста, сметам дека првично се заслужни моите родители, кои ги бираа охридските школи според фактот каде наставниците по македонски јазик биле најдобри. Потоа следеше мотивацијата од типот…џабе ти се другите петки додека македонски не ти е петка…па кога стигаа петките…следеа прашањата… кога ќе читаш на разглас …па дали и кога ќе ти објават и.т.н. Паметам кога во гимназизските денови за некоја пофалба за есејот за „Странецот”, татко ми ме награди со одење во книжарницата Култура , по нов дотур на книги. Дотогаш бев сигурно една од најредовните членови во библиотеката. Но ова беа нови книги. Подруг беше мирисот. И чувството како никој никогаш пред тебе да не ги прочитал. Ах каква среќа беше тоа…
Сметам дека тоа беше родителскиот умен начин да пренесат дека познавањето и љубовта кон јазикот на општеството на кое му припаѓаме, е столбот за се. И бескрајно им сум благодарна и за таа беспрекорна насока.
Инаку нашата семејна куќа на охридскиот плоштад, што заради локацијата,што заради професијата и исклучителните социјални вештини на моите родители, беше врталиште и на новинари, филмаџии, поети и писатели. Па така не ретко, во нашиот двор, лектирите морав да ги прераскажувам пред авторите.
На коцките од калдрма под дрвото од кајсија.
Каков стрес за едно интровертно дете како мене, но и каква привилегија.
Подоцна низ работниот век чинам доста добро го совладав и административното пишување. Ма какво совладување. Го обожував. И подоцна по малку му се посветив и на новинарското пишување.
Трн: Во наградената збирка „Градот што не го засакав на прва“ Берлин е присутен како сцена, но и како метафора. Како се трансформираше твојот однос кон градот за време на пишувањето?
Енис: Берлинските раскази се пишувани одамна. Кога градот го гледав со розови очила. Толку многу го засакав Берлин што ми стана прибежиште. Поточно едно од оние прибежишта што се ем на дофат, ем недостижни. Точно како во есејот на Херман Хесе со истоимениот наслов.
Трн: Твојата проза е и топла и иронична и носталгична и критична. Колку е тешко да се одржи тој баланс?
Енис: Немав никаква тенденција да го барам или бркам балансот. Само бев искрена до срж. И балансот сам по себе се случи. Но можеби помогна фактот дека додека пишував бев тотално растеретна од мислата дека некогаш нешто ќе објавам. Тоа не ми беше ни на крај на памет. Иако ги слушав сите околу мене низ годините како упорно ме убедуваат да објавувам.
Потоа се случи и конкурсот и куражот од „Окно„ и „Темплум„ И конечно и незнам до ден денес како, но го притиснав копчето сент.
Трн: Во расказите често се појавува чувството на дом и недом. Што е за тебе „дом“ денес?
Енис: Раатот. Фрекфенцијата на балансот. Мирисот на спокојот. Природата. Чувството дека не си сам иако понекогаш си решил да живееш сам. Отсуството на немир и страв. Впрочем тоа е мојот најголем страв. Страв од стравот.
Трн: Како гледаш на современата македонска книжевна сцена? Што ти недостасува, а што те радува?
Енис: Ништо не ми недоставува што се однесува на творештвото. Напротив. Има толку многу добри нешта за читање што не се постигнува. Кога споредувам со Берлин она што можеби најмногу тука ми фали се книжевни агенти. Некој кој би го туркал делото и понатака .
Ако тоа го заслужува , се разбира.
Трн: Имаш ли литературни влијанија или автори што ти се „домашна школа“?
Енис: Не ги делам авторите на домашни и странски. Сакам да читам се што е за мене добро. И тоа го чувствувам уште од првата страница. Но ете, си дојде можеби времето да се додадат и подруги нешта.
И да се објавува. И попосветено да се пишува.
Трн: И конечно — што би сакала читателите да понесат со себе по читањето на твоите книги?
Енис: Она што е најважно од сè е да сме со отворен ум и срце. Да патуваме со ширум отворени очи .Да ја препознаваме убавината и добрината. И да не престанеме да се радуваме на туѓата среќа. И многу, многу да ги сакаме животните и природата. Се друго е небитно.
