Според најновото ажурирање на Црвената листа на Меѓународната унија за зачувување на природата, дивите медоносни пчели за прв пат се прогласени за загрозени во Европската Унија.
Ако ги погледнете бројките во врска со медоносните пчели, сè изгледа совршено: медот се произведува во рекордни количини, пчеларите инвестираат во модерни кошници, а индустријата цвета. Зад таа слика за благосостојба се крие помалку позната вистина, многу медоносни пчели не живеат во кошници – тие преживуваат сами, скриени во вдлабнатините на старите дрвја, ѕидовите и пештерите, исто како што преживувале нивните диви предци пред неколку илјади години.
Токму овие диви популации на медоносни пчели сега, за прв пат, се прогласени за загрозени во Европската Унија, според најновото ажурирање на Црвената листа на Меѓународната унија за зачувување на природата (IUNC).
Двоен живот на ист вид
Денешната западна медоносна пчела (Apis mellifera) живее или во колонии негувани од луѓе во кошници или во диви заедници кои преживуваат без човечка помош. Иако се генетски ист вид, нивните светови се сосема различни.
Пчелите одгледани од фарма се поддржани од пчелари и истражувачи – тие ги следат, ги лекуваат од болести и селективно ги размножуваат. Дивите пчели, од друга страна, се борат сами против паразити, климатски промени и губење на живеалиштата.
Додека „кризата со пчелите“ најчесто се зборува преку губењето на кошниците, вистинската дама се одвива во шумите и парковите на Европа, каде што слободноживеачките пчели полека исчезнуваат од пејзажите што некогаш ги исполнувале со своето зуење.
Европа без шуми – диви пчели без домови
Само пред неколку децении, слободноживеачките колонии беа вообичаена глетка во древните шуми на Европа. Нивните дрвја претставуваа природни засолништа каде што пчелите ги градеа своите саќе. Но, како што шумите беа расчистени, а дрвјата беа заменети со плантажи и урбани средини, пчелите го загубија својот дом.
Крајот на 20 век донесе и нов непријател, паразитот вароа, кој брзо се прошири низ Европа и им се закани на дивите пчели. За разлика од пчелите во кошниците, кои пчеларите ги третираат од болести, дивите колонии немаат таква заштита – тие преживуваат само ако самите развијат отпорност.
Вароа е паразитски грин, поточно надворешен паразит кој ги напаѓа пчелите, се смета за една од најголемите закани за пчеларството. Овој паразит се храни со масното ткиво и хемолимфата на пчелите, со што го ослабува нивниот имунитет, ги оштетува ларвите, куклите и возрасните единки, пренесува вируси и драстично го скратува нивниот животен век. Во иднина, ова може да доведе до исчезнување на пчелите.
Биодиверзитет кој исчезнува со нив
Медоносните пчели се клучни алки во синџирот на животот. Тие ги одржуваат шумите, планинските пасишта и овоштарниците во процут, овозможувајќи опрашување на повеќе од 80 проценти од растителните видови во Европа. Но, нивната важност не е само еколошка, туку ја зачувуваат и генетската разновидност што е клучна за иднината на пчеларството и безбедноста на храната.
Дивите колонии кои успеваат да преживеат без луѓе носат гени поврзани со отпорност на болести и климатски промени. Со губењето на овие популации, се губи и природен извор на отпорност што би можел да им помогне на „домородните“ пчели.
Во исто време, поширокото намалување на биодиверзитетот во Европа не влијае само на пчелите. Тоа влијае на целиот синџир – пеперутки, бумбари и други опрашувачи. Според проценките на европските екологисти, речиси секој десетти вид пчели во Европа сега се соочува со ризик од истребување.
Во последните неколку години, научниците почнаа систематски да ги проучуваат популациите на диви пчели во Европа. Истражувањата во Германија, Франција, Италија, Швајцарија, па дури и во градските паркови во Белград, откриваат дека сè уште постојат мали, изолирани колонии.
Нивното присуство ја зголемува надежта дека со внимателно зачувување на старите дрвја и природните живеалишта, повторно би можеле да се формираат самоодржливи популации.
Зошто мора да ги спасиме?
Судбината на дивите пчели повеќе не е само прашање на екологијата, туку и на нашиот опстанок. Нивниот опстанок стана дел од поголемата слика за иднината на природата во Европа. Европската Унија си постави цел да обнови 20 проценти од деградираните екосистеми и да ги заштити дивите опрашувачи преку Зелениот договор и Стратегијата за биодиверзитет до 2030 година.
Дивите медоносни пчели се клучот во таа борба: тие ги опрашуваат растенијата од кои зависи една третина од храната на нашиот континент, тие ја зачувуваат генетската разновидност и рамнотежата на екосистемот. Нивното исчезнување би значело губење не само на природната убавина, туку и на стабилноста на европските пејзажи, шуми и земјоделство.
