Светските лидери се собираат во францускиот град Ница за Конференцијата на Обединетите нации за океани (UNOC). Додека океаните се соочуваат со зголемени закани од климатските промени, прекумерна експлоатација и загадување, водечки морски експерти ги повикуваат владите да ја искористат оваа можност за заштита на кревките подводни екосистеми.
Конференцијата ќе се одржи од 9 до 13 јуни и претставува најголемиот океански самит организиран досега. Таа може да биде клучен момент за постигнување на нови договори, исполнување на ветувања и давање на нови заложби.
Што е Конференцијата на ОН за океани?
Ко-претседавана од Франција и Костарика, конференцијата има за цел да се соочи со сè подлабоката глобална океанска криза. Научниците предупредуваат дека климатските промени, пластичното загадување, губењето на екосистемите и прекумерната употреба на морски ресурси ги туркаат океаните до точка од која нема враќање.
За да се поттикне соработка и решенија, UNOC обединува светски лидери, научници, активисти и бизниси.
Фокусот е на спроведување на Целта за одржлив развој на ОН бр. 14: Живот под вода. Главната тема на конференцијата е „забрзување на акцијата и мобилизирање на сите чинители за зачувување и одржливо користење на океанот“.
Ова е третата ваква конференција на ОН. Присуството на над 10.000 учесници и светски лидери, како претседателот на Бразил Луис Инасио Лула да Силва и претседателот на Франција Емануел Макрон, покажува колкаво е вниманието кон оваа тема.
Ќе резултира ли UNOC со нов договор за океаните?
Конференцијата ќе заврши со усвојување на политичка декларација. Таа нема да биде правно обврзувачка, но ќе испрати силен сигнал до владите, инвеститорите и граѓанското општество и може да мотивира нови иницијативи.
UNOC дефинира три главни приоритети за декларацијата: Заштита на океанските екосистеми, одржливи океански економии и забрзување на акциите.
Успешен исход би вклучувал финална декларација наречена „Акциски план за океаните од Ница“. Исто така се очекуваат повеќе ратификации на историскиот Договор за отворени мориња (High Seas Treaty), со цел да стане меѓународно право.
Силен резултат од конференцијата може да отвори пат за уште поголеми успеси во заштитата на биодиверзитетот и климата на COP30 во Бразил подоцна годинава.
Што се очекува од претседателот Макрон?
Франција е ко-домаќин на конференцијата заедно со Костарика, а домаќинството во Ница симболизира посветеност кон Медитеранот.
Макрон и неговата влада активно ги охрабруваат земјите да го зголемат ангажманот за океанска заштита.
„Франција покажа лидерство во ангажирање со земји за зголемување на бројот на ратификации за Договорот за отворени мориња (BBNJ)“, вели Рита Ел Заглул од Коалицијата за амбициозна заштита на природата и луѓето.
Во мај 2025, Европската унија и шест нејзини членки го ратификуваа договорот, по Франција и Шпанија. Се надева дека договорот ќе стапи во сила до крајот на самитот.
Франција и Чиле претходно годинава ја најавија „Алијансата 100%“, повикувајќи држави да управуваат 100% од нивните океански подрачја на одржлив начин.
Но Енрик Сала од National Geographic вели дека Франција мора да биде „лидер во дела, не само во зборови“.
Тој посочува дека Франција официјално штити дел од своите води, но многу „заштитени зони“ сè уште дозволуваат комерцијален риболов, вклучително и траљење.
„Само 1% од француските води се вистински ‘no-take’ зони каде морскиот живот навистина се обновува“, вели Сала. „Тие области носат огромни придобивки за туризмот, работните места и локалните рибари.“
Недостаток на средства за заштита на морињата
Сите заложби на конференцијата ќе бидат бесмислени без соодветно финансирање. Заштитата на океаните глобално е хронично недофинансирана.
Во 2022 година, речиси 200 земји се согласија да заштитат 30% од океаните до 2030 година. Но до 2024, само 8.4% беа номинално покриени, а ефективно заштитени само 2.7% – со реални регулации и управување.
Потребни се 15.8 милијарди долари годишно за да се постигне целта „30 до 2030“, но извештај од глобална коалиција покажа дека моментално се трошат само 1.2 милијарди – со дупка од 14.6 милијарди долари.
Таа сума претставува само 0.5% од глобалните буџети за одбрана.
„Заштитата на океаните веќе не е само еколошки императив – таа е и економски“, вели Брајан О’Донел од кампањата Campaign for Nature.
„Со само 15.8 милијарди долари годишно, можеме да го заштитиме едно од највредните богатства на нашата планета и да генерираме економски поврат од десетици милијарди.“
Извештајот повикува владите да не потфрлат со инвестиции во океанската заштита – UNOC е критична шанса да се гради замав и да се признае вредноста на океаните.
