Според статистичките податоци, во 2018 година вкупната површина под шуми во Македонија изнесувала 1,01 милиони хектари, што претставува 39,2% од територијата на земјата. Кога се вклучат и другите шумски подрачја и голото земјиште поврзано со шумите, вкупната површина достигнува 1,12 милиони хектари или 43,7% од територијата.
Во споредба со 2010 година, површината под шуми бележи раст од 4,9%, додека другото шумско земјиште е зголемено за дури 14,3%. Овој пораст се должи на природното ширење на шумите врз напуштените земјоделски површини.
Македонија располага со вкупна дрвна маса од 74,3 милиони кубни метри, со годишен прираст од 1,83 милиони кубни метри, односно просечно 2,02 кубни метри по хектар. Планираниот годишен сечив етат изнесува околу 1,3 милиони кубни метри, од кои се користат околу 70%.
Шумите во државна сопственост доминираат во земјата, зафаќајќи 90% од вкупната површина под шуми и 92% од вкупните дрвни резерви. Приватните шуми, пак, се распоредени на повеќе од 200.000 парцели, кои се во сопственост на околу 65.000 домаќинства, со просечна површина од 0,6 хектари по домаќинство.
И покрај овие позитивни трендови, шумите остануваат под закана од нелегална сеча, шумски пожари и климатски промени. Ова нè потсетува дека зачувувањето на шумите е заедничка одговорност, која бара одржливо управување и поголема еколошка свест.
На овој Светски ден на шумите, важно е да се потсетиме дека секое дрво е значајно – не само за природата, туку и за идните генерации.
Каков вид шуми има во Македонија?
Вкупната површина под шума изнесува 947.653 ха, од кои 82% се лисјарски, 12% четинарски и 6% мешани шуми. Високостеблените шуми зафаќаат помалку од 30% од вкупната површина под шуми и учествуваат со 61,6% во вкупната дрвна резерва, а нискостеблени зафаќаат 70% од вкупната површина под шуми и учествуваат со 38,4% во вкупната дрвна резерва. Некои од најзначајните шуми во земјата се наоѓаат во националните паркови како што се Маврово, Пелистер и Галичица, каде што живеат ретки и ендемични видови.
Предизвиците на македонското шумарство: Голем потенцијал, мал економски придонес
И покрај значителниот шумски фонд и природните ресурси, шумарството во Македонија сè уште има скромен економски придонес. Според податоците, неговото учество во националниот БДП е помало од 0,5%, што е двојно помалку од просекот во Европската унија, каде што оваа индустрија учествува со околу 1%. Дрвната индустрија, која ги опфаќа примарната и секундарната преработка на дрво, мебелот, хартијата и целулозата, учествува со 2,5-3% во македонскиот БДП, што покажува дека потенцијалот не е доволно искористен.
Главните ограничувачки фактори за развој на шумарството се деградацијата на шумите, нискиот квалитет на дрвната маса и бесправната сеча. Голем дел од шумите во земјата се во деградирана состојба или претворени во шикари, а дрвото најчесто се користи како огревен материјал, додека многу малку се преработува во техничко дрво со повисока додадена вредност.
Дополнителен проблем се девастирачките шумски пожари, кои во периодот од 1998 до 2012 година во просек уништувале околу 10.344 хектари шума годишно. Освен пожарите, шумите се изложени и на негативните ефекти од климатските промени, како и на напади од штетни инсекти и болести, што дополнително го намалува нивниот квалитет и долгорочната одржливост.
Овие фактори не само што предизвикуваат значителни економски загуби, туку имаат и сериозно влијание врз животната средина. Намалувањето на шумскиот фонд доведува до ерозија на почвата, намалена биодиверзитетна разновидност и послаба способност за апсорпција на јаглерод диоксид, што директно влијае врз климатските промени.
За да се подобри состојбата, неопходни се одржливи политики за управување со шумите, поголема контрола врз незаконските активности и инвестиции во модернизација на дрвната индустрија. Само со соодветни мерки шумарството може да стане еден од двигателите на економскиот развој и заштитник на природниот баланс во земјата.
Шумите – клучен фактор за животната средина и руралниот развој
Шумите имаат витална улога во намалувањето на јаглеродните емисии, зачувувањето на биодиверзитетот и заштитата на екосистемите. Тие се важен ресурс за економскиот развој, особено во руралните области, каде што инвестициите во нивната заштита и одржливо користење можат да поттикнат раст и создавање на обновливи суровини за зелената економија.
Стратешката цел на државата е да го зголеми придонесот на шумарскиот сектор во економијата и руралниот развој преку одржливо управување, што ќе обезбеди подобар квалитет на живот за сите граѓани и заштита на природната средина.
Институционални реформи во шумарството – клуч за поефикасна заштита
Зајакнувањето на институциите во шумарскиот сектор е приоритет за подобра заштита и одржливо управување со шумите. Предвидени се реформи во Државниот инспекторат за шумарство и ловство, Шумската полиција и шумочуварската служба, со фокус на подобра организација, современо опремување и обуки.
Јавното претпријатие Национални шуми ќе помине низ реорганизација за да стане поефикасно во своите надлежности. Дополнително, се работи на воспоставување Шумарски информативен систем, кој ќе овозможи подобра координација и следење на шумските ресурси преку модерни технологии.
Овие промени се дел од проектот „Поддршка на реформите во шумарството“ финансиран од ИПА 2019, кој ќе овозможи нов Закон за шумите усогласен со ЕУ-стандардите, посилна заштита од штетници и пожари, како и сертификација на шумите за подобро управување со шумскиот биодиверзитет.
Улогата на ФАО и одржливите иницијативи
Организацијата за храна и земјоделство на Обединетите нации (ФАО) активно ја поддржува Северна Македонија во одржливото управување со шумите. Од 2006 година, ФАО придонесе во креирањето на Националната стратегија за одржлив развој на шумарството, а во 2019 година помогна во развојот на систем за следење на шумите.
Во 2024 и 2025 година, поддршката продолжува со зајакнување на националните капацитети за проценка на здравјето на шумите, како и идентификување на инвестиции за нивна обнова. Изработени се Методологија и Програма за следење на шумите, кои ќе овозможат подобар мониторинг и навремено носење политики за одржливо управување.
Во соработка со Факултетот за шумарски науки во Скопје, направена е детална проценка на идните потреби за пошумување и подобрување на шумските екосистеми. Паралелно, ФАО работи со Министерството за земјоделство на подобрување на мониторингот на шумските пожари и на пристап до климатски финансии за градење поотпорен шумарски сектор. Овие напори ќе придонесат за долгорочна заштита и обновување на шумите во земјата.
Одговорноста на заедницата
Секој граѓанин има улога во зачувувањето на шумите. Подигањето на јавната свест, едукацијата за одржливото користење на шумските ресурси и учеството во локални акции за пошумување се чекори кон подобра иднина. Шумите не се само ресурс – тие се жив организам што го поддржува животот на планетата.
Шумите на светско ниво покриваат околу 31% од копнената површина на Земјата и претставуваат дом за повеќе од 80% од копнените животински и растителни видови. Тие се клучни за регулирањето на климата, зачувувањето на биодиверзитетот и обезбедувањето на основни природни ресурси за милијарди луѓе ширум светот.
Закани и предизвици
И покрај нивното значење, шумите се под постојана закана од нелегална сеча, пожари, урбанизација и климатските промени. Во последните години, шумските пожари во Македонија предизвикаа огромни штети, уништувајќи илјадници хектари шуми. Борбата против овие предизвици бара координирани напори од институциите, невладините организации и граѓаните.
Чекори за заштита и одржлив развој
- Засадување нови дрвја: Кампањите за пошумување играат клучна улога во обновувањето на шумските површини.
- Зголемување на свеста: Образовни програми и иницијативи можат да помогнат во подигнување на свеста за значењето на шумите.
- Подобрување на законската регулатива: Строга контрола и санкции за нелегална сеча и уништување на шумите.
- Користење на одржливи ресурси: Поттикнување на одговорна употреба на шумските ресурси без нивно прекумерно искористување.
Светскиот ден на шумите нѐ потсетува дека заштитата на природата е заедничка одговорност. Секој засаден корен денес е инвестиција во здрава животна средина и подобра иднина за сите нас.
