Шпанскиот галеон Сан Хозе, наречен највредниот бродолом во историјата, бил потопен од Британците во близина на брегот на Колумбија пред повеќе од 300 години.
Носел товар со злато, сребро и смарагди во вредност од милијарди долари. Но, неколку години откако било откриено, сè уште се води дебата за тоа кој е сопственик на богатството и што треба да се направи со остатоците.
За богатството спорат Колумбија, Шпанија, како и американска компанија за спасување на домородните групи во Јужна Америка. Имаше судски борби во Колумбија и САД, а случајот сега е пред Постојаниот арбитражен суд во Хаг.
Колумбиската влада вели дека сака да ги подигне остатоците од бродот и да го стави во музеј. Ловците на богатство укажуваат на комерцијалната вредност на товарот, која може да достигне 18 милијарди долари.
„Не гледам лесен начин за излез од овој хаос. Шпанската држава, колумбиската влада, разни домородни групи, ловци на богатство… Мислам дека нема решение кое ги задоволува сите страни“, вели историчарката и авторка на книга за Сан Хозе, Карла Ран Филипс.
Овој брод потонал во 1708 година додека пловел од денешна Панама до пристанишниот град Картагена, Колумбија. Оттаму требало да го помине Атлантикот се до Шпанија, но бил пресретнат од британски воен брод. Британците, кои тогаш војувале со Шпанците, всушност сакале да го зграпчат бродот и неговото богатство, но по грешка испукале топ и го погодиле барутот. Бродот експлодирал и потонал за само неколку минути, пишува Би-Би-Си.
Потонатиот брод лежеше на морското дно до 1980-тите, кога беше пронајден од американската компанија за спасување Глока Мора. Се обиделе да ги убедат Колумбијците да склучат партнерство за да го соберат богатството и да ја поделат добивката, но не можеле да се договорат за поделба на „пленот“, па случајот завршил на суд.
За работите да бидат уште покомплицирани, во 2015 година Колумбијците тврдеа дека го пронашле бродот на друг дел од морското дно и веруваат дека Глока Мора, сега позната како „Sea search Armada“, нема право ниту на него, ниту на неговото богатство, кое вклучува 116 челични сандаци полни со смарагди и 30 милиони златници.
А потоа, тука е Шпанија, која смета дека Сан Хозе и неговиот товар треба да останат државна сопственост, додека домородните групи од Боливија и Перу велат дека и тие имаат право на барем дел од пленот. Тие тврдат дека за време на колонијалниот период, Шпанците го украле богатството од рудниците на Андите.
„Тоа богатство дојде од рудникот Потос во Боливија и му припаѓа на нашиот народ. Затоа мислиме дека треба да се подигне од дното на морето и да ги спречи ловците на богатство да го украдат“, вели Самуел Флорес, претставник на народот Кара Кара, кој припаѓа на една од домородните заедници.
„Се обидувам да одолеам да давам проценки за било што“, вели г-ѓа Ран Филипс.
„Ако зборувате за златни и сребрени монети, дали сега правиме проценка врз основа на тежината на златото? Или гледаме што би можеле да платат колекционерите за овие златни монети? Тоа е речиси бесмислено за мене. Проценките на ловците на богатство се смешни за мене“, додаде таа.
Иако Сан Хозе често се опишува како свет грал на потонати бродови, тој е само еден од околу три милиони потонати бродови на дното на океанот, според Обединетите нации.
Во 1982 година, Обединетите нации ја усвоија Конвенцијата за поморското право – често опишана како „устав на океаните“, но таа кажува многу малку за бродоломи. Ова е причината зошто ОН го усвоија вториот сет на правила во 2001 година – Конвенцијата на УНЕСКО за подводно културно наследство од 2001 година.
Тоа кажува многу повеќе за потонати бродови, но многу земји одбија да го ратификуваат, плашејќи се дека тоа ќе ги ослаби нивните права на богатството во нивните води. Колумбија и САД, на пример, не го потпишаа сетот на правила.
„Правната рамка во моментов не е ниту јасна, ниту сеопфатна“, вели Михаил Рисвас, адвокат на Универзитетот во Саутемптон во Обединетото Кралство и специјалист за меѓународна арбитража и поморски спорови.
Адвокатот што ја застапува „Sea Search Armada“, Раксим Моло, го опиша товарот на потонатиот брод како „најголемото богатство во историјата на човештвото“.
Колумбиски поморски археолог кој внимателно го следеше случајот Сан Хозе, Хуан Џулеремо Мартин, од друга страна, верува дека остатоците треба да останат на дното на морето, заедно со човечките останки на 600-те членови на екипажот.
„Богатството е дел од археолошки контекст и како такво нема комерцијална вредност. Неговата вредност е чисто научна“, заклучува Мартин.
Извор: Б92
