Премиерот на Шведска, Улф Кристерсон, во септември најави планови со кои за најтешките кривични дела, вклучувајќи убиство и тешки предизвикувања на експлозии, границата на кривична одговорност ќе се намали од 15 на 13 години. Оваа законска реформа е одговор на зголемениот број смртоносно насилство меѓу бандите. Полицијата посочува дека криминалните мрежи сè почесто регрутираат деца за употреба и пренос на оружје, бидејќи лицата под 15 години не можат да бидат кривично гонети.
Владата во Стокхолм претходно најави формирање на специјализирани одделенија за притвор за малолетници од 15 до 17 години. Со новиот предлог, планот се проширува и на одделенија за затворање на млади лица на возраст од 13 до 14 години. Министерството за правда наведува дека малолетници би можеле да почнат да се испраќаат во овие притворски установи веќе следното лето.
Владата тврди дека промената ќе ја затвори законската празнина што ја искористуваат бандите. Сепак, правни експерти, организации за права на децата и социјални работници предупредуваат дека намалувањето на границата нема да го намали криминалот и може да го загрози процесот на рехабилитација.
Разлики во Европа – граница од 10 до 16 години
Минималната возраст за кривична одговорност во Европа значително варира. Земји со граница под 14 години се: Ирска (од 10 години за тешки дела), Холандија (од 12 години), Белгија и Унгарија (од 12 години), и Франција (од 13 години, зависно од делото). Највисока граница има Португалија и Луксембург, каде кривична одговорност започнува на 16 години. Во Хрватска таа граница е 14 години.
И покрај разликите, сите земји на ЕУ имаат посебни системи за малолетници под 18 години, каде акцентот е на образование и рехабилитација, а не на казнување. Меѓутоа, со заострување на политичките дебати за младински криминал, границата меѓу заштита и кривично гонење на малолетници сè повеќе се брише.
Во земјите со повисоки граници, како Финска или Португалија, акцентот е на социјална реинтеграција. На други места, растечката загриженост за учеството на младите во насилни дела ја поттикнува дискусијата за заострување на законите – тренд што сега се забележува во Шведска, но и во Германија.
Германија: Притисок за заострување на законот
Кривичниот закон во Германија поставува граница на 14 години. Лицата од 14 до 17 години се судат на судови за малолетници, каде се нагласува рехабилитација, општествено корисна работа и советување, а не затворски казни.
Сепак, поради зголеменото насилство меѓу помладите, членови на конзервативната партија CDU и политичари од крајната десница бараат намалување на границата на 12 години. Статистиката покажува дека бројот на деца осомничени за насилни дела пораснал за 11,3% во 2024 година, иако нивото останува значително пониско отколку на почетокот на 2000-тите.
Како и во Шведска, застапниците за права на децата и правните експерти се против намалување на границата. Некои предлагаат претходно да се истражи дали ваквиот чекор навистина би го намалил бројот на кривични дела меѓу младите и каков ефект би имал врз децата.
Ирска: Најниска граница во ЕУ
Ирска има најниска возраст за кривична одговорност во ЕУ. Според Законот за деца, повеќето малолетници стануваат кривично одговорни на 12 години, но за тешки дела како убиство или силување, кривично гонење е можно од 10 години.
Оваа политика наишла на критики од групи за човекови права, вклучувајќи UNICEF и Советот на Европа, кои препорачуваат минимална граница од 14 години. Активистите во Ирска повикуваат на зголемување на границата, тврдејќи дека сегашниот закон не е во согласност со современите стандарди за заштита на децата.
Ирската влада ја брани постојната рамка, истакнувајќи специјализирани судови за малолетници и програми за образование и правда заснована на помирување. Сепак, под зголемен меѓународен притисок, се разгледува ревизија на законодавството.
Примерот од Данска
Примерот на Данска покажува дека треба да се постапува внимателно. Во 2010 година, влада од десниот центар ја намали границата од 15 на 14 години со надеж дека ќе го намали младинскиот криминал. Две години подоцна, новата влада ја поништи одлуката. Истражувањата покажаа дека тоа не довело до намалување на кривичните дела и дека раното затворање било поврзано со зголемена повторливост на делата.
За многумина во Брисел, ова е потсетник дека реформите на кривичниот закон можат да бидат политички популарни, но ретко носат трајни резултати.
Прашањето колку младо лице може да биде казнето останува политички чувствително во цела ЕУ. Шведскиот предлог се вклопува во поширокиот тренд на заострување на реториката за младински криминал, но истражувањата покажуваат дека раната криминализација може да го отежне повторното вклучување во општеството.
